Υπάρχει ένας συγκρατημένος σνομπισμός των γραμματιζούμενων. Ανασηκώνουν το φρύδι σε κάθε κακοδιατύπωση, μειδιούν με τα κλασικά γλωσσικά λάθη και συχνά επιλέγουν την εκζήτηση, υποπίπτοντας οι ίδιοι σε άλλου τύπου σφάλματα. Αν λοιπόν υπάρχει μια σταθερά στη χρήση της γλώσσας είναι ότι όλοι, μα όλοι ανεξαιρέτως, κάποια στιγμή, σε κάποια μορφή έκφρασης, θα κάνουν λάθος. Αν δεν είναι λάθος από αυτά που προκαλούν ρήξη βολβού ή βόμβο στον λαβύρινθο, θα είναι μια ατυχής επιλογή, το λιγότερο σωστό από τα σωστά. Πάντως η ενέργεια της γλώσσας βρίσκεται και στα λάθη της.
Ο καθηγητής Γλωσσολογίας Γιώργος Μπαμπινιώτης δεν μέμφεται, δεν ειρωνεύεται, δεν ταράζεται από τα λάθη. Θα λέγαμε μάλιστα ότι τα αγαπά. Αυτή την αγάπη εκφράζει με την έκδοση του έβδομου λεξικού του, ενός λεξικού λαθών, που γίνεται εργαλείο για καθημερινή χρήση. «Είναι ένα λεξικό που το παίρνει κανείς και στο κρεβάτι» λέει ο καθηγητής. Για τούτη την προτροπή, να παίρνει κανείς το λεξικό στο κρεβάτι, ο Γιώργος Μπαμπινιώτης θα είχε περιφρονηθεί από παλιούς συναδέλφους. Θα τον θεωρούσαν μιαρό. Οχι, μην πάει ο νους σας στο πονηρό. Μιαρή ήταν η λέξη «κρεβάτι» τον 2ο αιώνα μ.Χ.
Ενας γλωσσολόγος της εποχής, υποστηρικτής του καθαρού λόγου, ο Φρύνιχος ο Αράβιος, είχε εμμονή με την αττική διάλεκτο. Είχε μαζέψει λοιπόν τα λαθάκια που τον ενοχλούσαν πριν από 2.000 χρόνια. Ανάμεσα σε αυτά: «Σκίμπους λέγε, αλλά μη κράββατος· μιαρόν γαρ». Σκίμπους, μας λένε οι Liddell-Scott, είναι σκαμνί διπλωτό, ως ο ασκάντης ή o κράββατος.
Δεν είναι, όμως, μόνο ο Μπαμπινιώτης που χρησιμοποιεί τη μιαρή λέξη. Προηγήθηκε άλλος και μάλιστα θεάνθρωπος: «Aρον τον κράββατόν σου και περιπάτει». Ο Φρύνιχος λοιπόν ζούσε την περίοδο που η ελληνιστική κοινή εξαπλωνόταν στη Μεσόγειο, αλλά ο ίδιος επέμενε να την καθαρίσει από τα ιωνικά στοιχεία. Ηθελε να επαναφέρει την αττική διάλεκτο. Γίνονται αυτά; Αμ, δεν γίνονται. Η λέξη δεν γυρίζει πίσω, είναι σαν την πέτρα άμα την πετάξεις: αυτονομείται και χαράσσει την πορεία της.
Το «Λεξικό των δυσκολιών και των λαθών στη χρήση της ελληνικής» συγκεντρώνει 5.500 λήμματα σχετικά με τα συνήθη λάθη, τις δυσκολίες στην επιλογή της κατάλληλης λέξης, απορίες για διαφορετικής σημασίας λέξεις που συγχέονται και συμβουλές για ορθές γλωσσικές επιλογές. Ορισμένα παραδείγματα. Διευκρινίζεται η διαφορά των λέξεων απεχθής, ειδεχθής, επαχθής. Εξηγείται πώς δύο λέξεις περιγράφουν το ίδιο φαινόμενο από άλλη σκοπιά: η «άπνοια» και η «απανεμιά» είναι η απουσία του ανέμου, η άπνοια είναι αρνητική γιατί δεν μπορούν να πλεύσουν τα σκάφη, η απανεμιά είναι θετική, συνώνυμο της ηρεμίας. Παρουσιάζονται συγκριτικά κοντινές έννοιες όπως ιθαγένεια, υπηκοότητα, εθνικότητα.
Οπως επισημαίνει ο Γ. Μπαμπινιώτης, «παράλληλα προς τα απλά λήμματα υπάρχουν και τα συγκεντρωτικά λήμματα, όπου εξετάζονται γενικότερα θέματα ορθής χρήσης της γλώσσας, είτε αφορούν λ.χ. στην ορθογραφία των ξένης προελεύσεως λέξεων της ελληνικής, είτε στον τονισμό (που μετά την καθιέρωση του μονοτονικού γεννά απορίες σε πολλούς), είτε στους διπλούς ή και τριπλούς τύπους ορισμένης κατηγορίας ρημάτων, είτε στον σχηματισμό τύπων της γενικής ή του πληθυντικού διαφόρων κατηγοριών ονομάτων, είτε στον σχηματισμό επιθέτων, είτε στην κλίση μετοχών, είτε στην προφορά ορισμένων συμφώνων».
Η γλώσσα αλλάζει και εξελίσσεται και ο καθηγητής, με τα επτά λεξικά του, παρακολουθεί την πορεία, την καταγράφει. Ο Γ. Μπαμπινιώτης αγαπά τα λάθη, εν τούτοις επιχειρεί να καθυστερήσει τις διαδικασίες. Δεν μιλάμε σήμερα όπως πριν από 20 αιώνες και στο μέλλον θα υπάρξουν αντίστοιχες μεταβολές, όμως με τη γνώση και την εμβάθυνση επιχειρείται μια σταθεροποίηση.
Ενα παράδειγμα. Το ρήμα «διαρρέω»: «Χρησιμοποιείται κανονικά ως αμετάβατο, δηλαδή χωρίς αντικείμενο. (…) Ωστόσο το διαρρέω χρησιμοποιείται συχνά καταχρηστικά αντί του διοχετεύω και ως κανονικό μεταβατικό ρήμα, π.χ. Κυβερνητικά στελέχη διέρρευσαν την πληροφορία». Ακολουθεί σύσταση, να χρησιμοποιούμε το διοχετεύω, που είναι μεταβατικό. Συνιστάται μια ντρίμπλα στο λάθος δηλαδή.
Για όσους έχουν ανασφάλειες με τη γλώσσα, το παρόν λεξικό δίνει λύσεις. Για όσους νιώθουν επαρκείς το παρόν λεξικό αναζωπυρώνει τη σχέση. Επειδή η σχέση με τη γλώσσα είναι έρωτας –όχι του σκίμποδος, έρωτας του πνεύματος.
*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 9 Φεβρουαρίου 2014
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
