Κατά καιρούς η έννοια «αστική κοινωνία» ταυτίζεται με την «πλουτοκρατία» και τους ισχυρούς οικονομικούς παράγοντες, καθώς και με τους προνομιούχους, τους «έχοντες και τους κατέχοντες». Ωστόσο δεν πρέπει να συγχέεται με ένα «τερατογενές» συνονθύλευμα ενός αδιαμόρφωτου κοινωνικά και πολιτισμικά «πλήθους», το οποίο κάποια χρονική περίοδο κατόρθωσε να πλουτίσει ξαφνικά και «να ανέβει» κοινωνικά –με θεμιτούς ή αθέμιτους τρόπους. Το ετερόκλητο αυτό ανθρώπινο «πλήθος» συγκροτήθηκε από μια ανθρώπινη πανσπερμία, η οποία «συγκολλήθηκε» κάτω από την επίδραση ποικίλων εσωτερικών γεγονότων και πολιτικών συγκυριών, ανεξάρτητα από το κοινωνικό και πολιτισμικό της υπόβαθρο. Σε αυτόν τον αντιφατικό πίνακα «μονάχα περιθωριακά εμφανίζεται ο πραγματικά «αστός», με την πειθαρχημένη ζωή και τους μακροπρόθεσμους στόχους. Η αστική κοινωνία λοιπόν επιδιώκει, συνεχώς, τη διαμόρφωση ενός κόσμου, όπου θα συμβιώνει η ηθική της εργασίας με το κέρδος του επιχειρηματία, και όπου θα αναγνωρίζονται οι κανόνες της ελεύθερης αγοράς με τη σύγχρονη επιβολή κοινωνικών μέτρων. Μια «αστική κοινωνία» πιστεύει, επίσης, στις παραδόσεις ενός λαού χωρίς υπερβολές. Διαθέτει «εθνική συνείδηση», απορρίπτοντας ακραίες θέσεις περί «εθνικισμού-εθνοκεντρισμού». Δέχεται τη σωστή λειτουργία της πολιτικής, με αρχές και αξίες. Προωθεί κάθε εκσυγχρονιστική γνώση και κάθε σωστή μεταρρύθμιση –έστω και επώδυνη –που θα σέβεται όμως τον άνθρωπο και την αξιοπρέπειά του. Αν επιγραμματικά θέλαμε να προσδιορίσουμε την «αστική κοινωνία» μέσα από ένα κάδρο περιοριστικό θα επαναλαμβάναμε τις επτά απαγορεύσεις του Μαχάτμα Γκάντι που πρέπει να αποφεύγει ο κάθε άνθρωπος και κάθε κοινωνία. Συγκεκριμένα, δεν θα πρέπει να υπάρχουν «πλούτος χωρίς μόχθο, πολιτική χωρίς αρχές, απόλαυση χωρίς συναίσθημα, γνώση χωρίς χαρακτήρα, εμπόριο χωρίς ήθη, επιστήμη χωρίς ανθρωπιά και λατρεία χωρίς θυσία».
Η «αστική κοινωνία» στη χώρα μας οικοδομήθηκε με «προκαπιταλιστικούς» κανόνες: δεν στηρίχθηκε, δηλαδή, σε σύγχρονες –«νεωτερικές» ή «μετανεωτερικές» –βάσεις, όπως συνέβη σε όλες τις «αστικές» κοινωνίες των προηγμένων κρατών της Δύσης. Στην πορεία της μάλιστα προς την ανάπτυξη «διαπλέχθηκε» με δραστηριότητες και δοσοληψίες, όχι ιδιαίτερα διαφανείς, ενώ υποβάθμισε την αλήθεια και το «πραγματικό», για χάρη του «φαίνεσθαι». Ηταν επόμενο, συνεπώς, να μην οικοδομηθεί μια ποιοτική και σταθερή «αστική κοινωνία», αλλά να κατασκευασθεί –με καλλωπισμούς και κάλπικες φιλοτεχνήσεις –ένα εύθραυστο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτισμικό συνονθύλευμα. Η κοινωνική αυτή «φούσκα», στην πρώτη μεγάλη δυσκολία, έσκασε, μια και οι αντοχές της ήταν μόνο για μικρές εσωτερικές «φουρτούνες»… Μια καλά συγκροτημένη «αστική κοινωνία» ωστόσο γνωρίζει να διαχειρίζεται μια κρίση –όσο δύσκολη και αν είναι –μέσα από τις κατάλληλες δομές που έχει η ίδια θεμελιώσει. Συγχρόνως, επιβάλλει στους πολίτες ορθολογικές συνταγές και κανόνες, όπως η αποταμίευση, ο περιορισμός των άχρηστων δαπανών, η καταστολή της διαφθοράς, ο σωστός τρόπος λειτουργίας του Δημοσίου κτλ. Παράλληλα καθοδηγεί τους ανθρώπους να συμπεριφέρονται ως ενάρετοι πολίτες και όχι ως «χρήσιμα», για κατανάλωση, «προϊόντα». Αυτό σημαίνει πως ο «αστός» είναι ο πολίτης εκείνος που σέβεται και αξιοποιεί την ψήφο του, που αξιολογεί ιδέες και ανθρώπους, ενώ παράλληλα συμβάλλει ενεργά ο ίδιος στη διαμόρφωση του τρόπου με τον οποίο επιθυμεί να διακυβερνηθεί. Για τον «αστό», θεωρούνται απορριπτέες οι διάφορες ακραίες πολιτικές θέσεις και στάσεις, αλλά και ο «λαϊκισμός». Μια τέτοια αντίληψη διαπερνά, διαχρονικά, όλα τα ελληνικά κόμματα, τα οποία πλειοδοτούν σε υποσχέσεις, καθώς και σε εθνικιστικές ρητορείες, κλείνοντας τα μάτια στη σκληρή και αδήριτη πραγματικότητα: η Ελλάδα είναι μια μικρή χώρα, που δεν καθορίζει την «παγκόσμια ατζέντα», αλλά, δυστυχώς, είναι υποχρεωμένη να κινείται με ρεαλισμό και μέσα σε ένα πλέγμα κανόνων που επιβάλλει παντού στον πλανήτη το «παγκόσμιο σύστημα». Αυτή την ψυχρή και αυτονόητη αλήθεια μια καλά δομημένη «αστική κοινωνία» θα μπορούσε να την υποστηρίξει με θάρρος και ειλικρίνεια.
Ο κ. Σωτήρης Χατζηγάκης είναι πρώην υπουργός.
Twitter: @SotHatzigakis
Facebook: https://www.facebook.com/SotirisHatzigakis

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ