Διεθνείς πρωτοτυπίες στην Ακρόπολη

1. Το σημερινό κείμενο δέν εμπνέεται μόνον απο μια σκοπιμότητα (υπέρ του οράματος της Ανάκαμψης, πρβλ. και Επιφυλλίδα 11.04.2010), αλλα απο την επικαιρότητα: Πρόσφατη είναι η διεθνής σύναξη Ειδικών, προσκαλεσμένων απ’ τους Ελληνες αρμοδίους, προκειμένου να ενημερωθούν για τα τελευταία σωστικά και αναστηλωτικά έργα στην Ακρόπολη και να εκφράσουν τη γνώμη-τους για ορισμένες σημαντικές περαιτέρω επεμβάσεις. Πρίν απο ενάμιση μήνα περίπου («Ο βράχος της Κεκροπίας»), ξαναμιλήσαμε εδώ για τα έργα συντήρησης των Μνημείων της Ακρόπολης, και υπογραμμίσαμε ένα απ’ τα χαρακτηριστικά τους, που είναι ακριβώς αυτή η διεθνικότητα της ενημέρωσης και της γνωμοδότησης.

Σήμερα, επιτρέψτε-μου να επανέλθω τονίζοντας την πρωτοτυπία διαφόρων λύσεων που έχουν δοθεί στα έργα αυτά, κατα τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Ο έπαινος προς την αρμόδια Υπηρεσία ΥΣΜΑ και προς την καθοδηγητική (και εμπνευστική) Επιστημονική Επιτροπή ΕΣΜΑ, γίνεται αυτεπίστροφον εμπιστοσύνης και εύλογης αισιοδοξίας για τη Χώρα –σε ώρες όπου τέτοιες ενέσεις είναι τόσο αναγκαίες.

2. Λοιπόν, το δεύτερο χαρακτηριστικό του έργου της Ακροπόλεως είναι η λεπτομερειακότητα και η επιστημονική πρωτοτυπία του: α) Είκοσι χιλιάδες τεμάχια διάσπαρτου υλικού καταγράφηκαν λεπτομερώς και διερευνήθηκαν –ενα σημαντικό δε μέρος απ’ αυτό επανεντάχθηκε στα Μνημεία. β) Τα προ αιώνος περίπου τοποθετημένα σιδερένια στερεωτικά στοιχεία είχαν σκουριάσει, είχαν διογκωθεί και είχαν ήδη προκαλέσει πλήθος απο τοπικές βλάβες στα αρχιτεκτονικά μέλη. Αντικαταστάθηκαν όλα συστηματικώς απο τιτάνιο. γ) Επι πλέον, καί η αξιοποίηση του διάσπαρτου υλικού απαιτούσε την επανασύνδεση θραυσμάτων, μαζί με συμπληρώσεις απο μικρότερα τεμάχια μαρμάρου Διονύσου. Προς τούτο αναπτύχθηκε, θεωρητικώς και πρακτικώς, μια τεχνική μικροχειρουργικής σύνδεσης μέσω ράβδων τιτανίου και ανόργανης κονίας. Ενώ σε επιτόπου αποσαθρωμένα ή ρηγματωμένα μέλη έγιναν θαυματουργές ενέσεις υδραυλικών υλικών μεγάλης ρευστότητας. δ) Αποξηλώθηκε πλήθος μελών (ολόκληροι στύλοι κι ολόκληροι τοίχοι) προκειμένου να διορθωθούν αναστηλωτικά λάθη του παρελθόντος ή ν’ αντικατασταθούν αποσαθρωμένα στοιχεία. ε) Συντηρήθηκε μεγάλο μέρος απ’ τις επιφάνειες του γλυπτού διάκοσμου ο οποίος απαλλάχθηκε απ’ τους ρύπους και τη μαύρη κρούστα που τον επικάλυπτε σε πολλές μεριές. Ο αείμνηστος Θ. Σκουλικίδης, καθηγητής του ΕΜΠ, διερευνούσε εμμόνως το πρόβλημα. Και η συνεργασία με το ΙΤΕ οδήγησε σε μια διεθνώς πρωτότυπη λύση: τον συνδυασμό υπέρυρθης καί υπεριώδους ακτινοβολίας λέιζερ, με αποτέλεσμα να μείνει απείραχτη η αρχική επιφάνεια του μαρμάρου –ακόμη και με τα ίχνη του χρωματισμού της. στ) Κι όλα τούτα συνοδευόμενα απο συστηματικότατη (σχολαστική μάλλον) τεκμηρίωση, πλήρως λογισμητοποιημένη.

3. Ελπίζω, ετούτη η σωρευτική απαρίθμηση αυτών των πρωτότυπων επιτευγμάτων να μήν αποθάρρυνε την εκτίμηση της σημασίας-τους. Πράγματι, η αναγνώριση της προέλευσης των μύριων θραυσμάτων προϋποθέτει ενα τεράστιο αρχείο, ατελών δομικών μελών, που όσο κι άν υποστηρίζεται απο σύγχρονα λογισμικά είναι ενα έργο τεράστιο: Εγώ ένοιωσα σάν να παιζόταν η ταινία της Ιστορίας ανάποδα –καθώς τα σπασμένα κομμάτια επέστρεφαν σάν πουλιά στην αγκαλιά του αρχικού ακέραιου σχήματος (πλήθος μέγα). Εξ άλλου, η μοίρα των παλαιών στερεωτικών υλικών (σίδηρος) να διαβρώνονται και να βλάπτουν αντί να ωφελούν, θυμίζει κάτι απο τραγωδία. Ευτυχώς που σ’ αυτήν την ιστορία υπάρχουν και καλοί Τιτάνες, και το «τιτάνιον» (το πρακτικώς αδιάβρωτο υλικό) δέν στεριώνει μόνον μηριαία οστά αλλα και δομικά μέλη Μνημείων. Και, μιάς και κάναμε χρήση ενος ιατρικού αναλόγου (άλλωστε περι Γηριατρικής Μνημείων ο λόγος), άς ιδούμε και τις σωτήριες «ενέσεις» που χρησιμοποιούμε –με εξαιρετικώς λεπτόρρευστα ανόργανα υλικά στην περίπτωση της Ακροπόλεως. Τυχεροί δέ όσοι χαζεύοντας απ’ έξω τον Παρθενώνα, ευτύχησαν να ιδούν πώς ο οιονεί-αρχαίος γερανός που είχε στηθεί εκεί, κατάφερνε να μεταθέσει εναν ολόκληρο κίονα του οποίου έπρεπε να αντικατασταθεί ενας σπόνδυλος· στιγμές ιστορικές. Κι ήρθε μετά να γίνει πραγματικότητα το όνειρο ζωής του αειμνήστου Θ. Σκουλικίδη, ο καθαρισμός των ρύπων απ’ τις επιφάνειες των μαρμάρων, χωρίς βάνδαλα πλυσίματα (τα οποία ουσιαστικώς απολέπιζαν βαθμηδόν το αρχαίο υλικό).

Πίσω δε απο κάθε μιά απ’ αυτές τις «εφευρέσεις» να κρύβεται επιστημοτεχνικός μόχθος και εφαρμοσμένη έρευνα έμμονη.

4. Και καλά οι επιστήμονες. Ο τεράστιος ρόλος των αφοσιωμένων Τεχνιτών (ιδίως των Μαρμαροτεχνιτών) δέν μπορεί να περιγραφεί δίκαια με λόγια. Επρεπε να τους βλέπει κανεις τόσα χρόνια τώρα σκυμμένους με το καλέμι στο χέρι και (άκου να ‘δείς) με το χαμόγελο στο πρόσωπο –διοτι τέτοια ήταν η αίσθηση της ανταμοιβής που ελάμβαναν τις ίδιες εκείνες ώρες καθως δημιουργούσαν. Ακόμη κι ο αριστοκρατικός Πλάτων τούς είχε νοιώσει όταν έλεγε «πάντες δημιουργοί (οικοδόμοι, ναυπηγοί κ.ά.)» προσφέρουν στο έργο-τους, αποβλέποντας στην ιδέα που έχουν στην ψυχή-τους για το έργο (Γοργίας 503, Ε).

Ο υπογραφόμενος (ως υπηρέτης της σύγχρονης Τεχνολογίας) είχε την τύχη ν’ ανέβει στην κορυφή του Παρθενώνος δύο φορές. Στα επιστήλια του Προνάου, όπου με τη βοήθεια υπερήχων μετρούσαμε τις δομητικές συνέπειες της πυρκαγιάς (πρόσκληση απ’ τον πρόεδρο Χ. Μπούρα), και στη βορειοανατολική κορυφή για την εξέταση των μετατοπίσεων που προκάλεσε ο σεισμός των Αλκυονίδων (πρόσκληση απ’ τον οτρηρό Μελετητή της Ακροπόλεως, προσφάτως βραβευμένον κι απ’ την Ακαδημία της Ρώμης, Μ. Κορρέ). «Ολβιος όστις ‘κείνα ιδών…».

Ο κ. Θεοδόσης Π. Τάσιος είναι ομότιμος καθηγητής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου.