Είναι γνωστές οι ιστορίες του φαντασιόπληκτου βαρόνου Μυγχάουζεν. Σε μία από αυτές διηγείται πώς βρέθηκε με το άλογό του σε έναν βάλτο. Κάθε κίνησή του να βγει τον ακινητοποιούσε όλο και περισσότερο. Τότε, λέει με καμάρι, έπιασε τα μαλλιά του, τα τράβηξε προς τα επάνω και, ω του θαύματος, σήκωσε τον εαυτό του (και το άλογο) από τον βάλτο!
Η δυσάρεστη θέση όπως και η φαντασίωση του βαρόνου Μυγχάουζεν δεν μας είναι ξένες. Η κλασική περίπτωση είναι το αδιέξοδο που προκύπτει στις ανθρώπινες σχέσεις (π.χ. σε ένα ζευγάρι ή μεταξύ προϊσταμένου – υφισταμένων) όταν έχει διαταραχθεί σοβαρά η εμπιστοσύνη. Κάθε προσπάθεια για επικοινωνία όχι μόνο δεν λύνει το πρόβλημα αλλά το επιτείνει, αφού το πλαίσιο της επικοινωνίας (π.χ. καχυποψία) προσδιορίζει πώς ερμηνεύεται το περιεχόμενό της. Αυτό συμβαίνει διότι στην επικοινωνία κάθε ρήση έχει διττή υπόσταση: αφενός λέει κάτι σχετικά με ένα συγκεκριμένο θέμα (το περιεχόμενο), αφετέρου λέει κάτι για τον εαυτό της (μεταεπικοινωνία) –πώς δηλαδή να την εκλάβει ο συνομιλητής. Η προτροπή π.χ. «μην αργήσεις απόψε» μπορεί να υποδηλώνει έγνοια, υπερπροστατευτισμό ή διάθεση ελέγχου. Το πώς θα την εκλάβει ο συνομιλητής εξαρτάται από το μεταεπικοινωνιακό πλαίσιο.
Αν δεν αντιμετωπίσατε ποτέ τέτοια προβλήματα, είστε τυχεροί! Μακάρι να μπορούσαν να πουν το ίδιο όσοι αγωνιούν για την Κεντροαριστερά. Η εκλογική και δημοσκοπική κατάρρευση του κύριου φορέα της, του ΠαΣοΚ, την έχει οδηγήσει σε βάλτο. Το καλό είναι ότι αυτό έχει γίνει αντιληπτό –εξ ου και η κίνηση των «58». Το κακό είναι ότι δεν συνειδητοποιούνται επαρκώς οι προϋποθέσεις εξόδου από τον βάλτο. Οι «58» πιάνονται από τα μαλλιά τους, ελπίζοντας στην τύχη του βαρόνου Μυγχάουζεν!
Δείτε, π.χ., τις δηλώσεις ενός από τους πλέον σοβαρούς κεντροαριστερούς πολιτικούς, του κ. Γιαννίτση. Σε ομιλία του σε εκδήλωση των «58» στη Θεσσαλονίκη είπε: «Επειτα από πέντε χρόνια εμείς πρέπει να επαναλάβουμε τη φράση «Μέχρι εδώ, το παιχνίδι τελείωσε». Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε τους λογαριασμούς μας με το παρελθόν μας […]». Με άλλα λόγια: «Να αλλάξουμε, αναστοχαζόμενοι το παρελθόν μας». Ποιος θα διαφωνήσει;
Του διέφυγε όμως το κρισιμότερο: το μεταεπικοινωνιακό πλαίσιο –πώς δηλαδή θα εκλάβουν οι πολίτες την προτροπή του. Το περιεχόμενο της προτροπής «να αναστοχαστούμε το παρελθόν μας» θα κινητοποιήσει, αν συνοδευθεί από το κατάλληλο μεταεπικοινωνιακό πλαίσιο –αν δηλαδή την προτροπή υλοποιήσουν αυτοί που την εκφέρουν! Πολύ απλά: Θα αλλάξω, αν δω ότι αλλάζεις.
Δεν είναι βέβαιο όμως ότι η κίνηση των «58» επιδιώκει να ξεκαθαρίσει τους λογαριασμούς με το παρελθόν της Κεντροαριστεράς. Η έκκλησή της μοιάζει με την προτροπή του πατέρα στον γιο: «Να κάνεις ό,τι λέω, όχι ό,τι κάνω». Το μεταεπικοινωνιακό πλαίσιο αναπαράγει πρακτικά τη μη αλλαγή (αφού δεν αναστοχάζεται τα λάθη της Κεντροαριστεράς), ενώ συγχρόνως καλεί τους άλλους να αλλάξουν!
Θέλετε ένα παράδειγμα; Τη σημαντικότερη τομή στο Ασφαλιστικό, που επιχείρησε ο ίδιος ο κ. Γιαννίτσης ως υπουργός Ασφαλίσεων το 2001, την πολέμησε λυσσαλέα το ίδιο του το κόμμα. Δεν πρέπει να συζητηθεί αυτό; Αν όμως αρχίσει η συζήτηση, θα έρθει στην επιφάνεια η στάση των σημαντικότερων στελεχών του ΠαΣοΚ τότε, ιδιαίτερα του κ. Βενιζέλου. Το κουτί της Πανδώρας θα ανοίξει… Αντιστοίχως: δεν θα πρέπει να συζητηθούν η λαϊκιστική προεκλογική εκστρατεία του ΠαΣοΚ το 2009 και η μετέπειτα κακή διαχείριση της χρεοκοπίας από έναν ανεπαρκή ηγέτη, ο οποίος, λόγω οικογενειακής παράδοσης, εξελέγη στην ηγεσία του κόμματος; Επίσης: δεν θα πρέπει να συζητηθεί η άθλια κομματική άλωση του κράτους ακόμη και τώρα, σε συνθήκες χρεοκοπίας; Το κουτί της Πανδώρας δεν θα κλείσει εύκολα… Οπότε καλύτερα να μην ανοίξει καθόλου! Δείτε το παράδοξο: Αναστοχάσου / μην αναστοχάζεσαι το παρελθόν σου. Αδιέξοδο.
Οποιος θέλει να ξεκαθαρίσει τους λογαριασμούς του με το παρελθόν του δεν το διακηρύσσει –το κάνει. Αναστοχάζεται τους δαίμονές του, απαλλάσσεται από τα βαρίδια του, διακινδυνεύει. Και τότε μόνο ενδέχεται να πείσει.
Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (htsoukas@gmail.com) είναι καθηγητής στα πανεπιστήμια Κύπρου και Warwick.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
