Ο κύκλος των χαμένων ποιητών του Πούτιν

Οταν ο πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν σταμάτησε να μιλάει, τον λόγο πήρε ο Τολστόι. Ευχαρίστησε τον Ντοστογιέφσκι, τον Λέρμοντοφ, τον Σολόχοφ, και τον Πάστερνακ. Δυστυχώς, είπε, ο Πούσκιν είναι άρρωστος και δεν μπόρεσε να έρθει αεροπορικώς από το Βέλγιο. «Αλλά ο Πούσκιν είναι στην αίθουσα», είπε ο Τολστόι, εννοώντας ότι ήταν μαζί τους εν πνεύματι.

Ο Βλαντίμιρ Ιλιτς Τολστόι, τέταρτης γενιάς απόγονος του μεγάλου συγγραφέα, δεν αναφερόταν στον Αλεξάντρ Σεργκέγιεβιτς Πούσκιν, που θεωρείται ο μεγαλύτερος Ρώσος ποιητής όλων των εποχών, αλλά στον Αλεξάντρ Αλεξάντροβιτς Πούσκιν, δισέγγονο του ποιητή και συν-ιδρυτή του Ιδρύματος Πούσκιν, για το οποίο έχει λάβει πολλές τιμητικές διακρίσεις, συμπεριλαμβανομένης της ρωσικής υπηκοότητας, του Ρωσικού Μεταλλίου για την Αφοσίωση και την Αγάπη, και φυσικά του Μεταλλίου Πούσκιν.

Αλλά στις 21 Νοεμβρίου δεν μπόρεσε να παραστεί στην Πανρωσική Λογοτεχνική Συνάντηση στο Πανεπιστήμιο της Φιλίας των Λαών στην Μόσχα.

Περίπου 500 άνθρωποι – συγγραφείς, εκδότες, εκπαιδευτικοί – ήταν εκεί. Μεταξύ των συνέδρων που τιμήθηκαν ήταν η Νατάλια Σολζενίτσινα, η χήρα του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν, και πολλοί συγγενείς συγγραφέων που έχουν πεθάνει εδώ και πολλά χρόνια: του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι (πέθανε το 1881), του Λέοντος Τολστόι (πέθανε το 1910), του Μπορίς Πάστερνακ (πέθανε το 1960) και του Μιχαήλ Σολόχοφ (πέθανε το 1984).

Δεν είμαι σίγουρη τί ήταν αυτή η συγκέντρωση. Σίγουρα δεν ήταν ένα αστείο, όπως σκέφτηκα όταν είδα τα μεγάλα ονόματα της λογοτεχνίας που υπέγραφαν την πρόσκληση. Μάλλον ήταν άλλη μία από τις προσπάθειες του Πούτιν να αναδημιουργήσει το σοβιετικό κράτος, όπως ο ίδιος το θυμάται.

Στη Σοβιετική Ενωση, ο ηγέτης του Κομμουνιστικού Κόμματος ήλεγχε προσωπικώς τα πάντα, και το έκανε δημοσίως και τελετουργικά. Από τον Στάλιν μέχρι τον Μπρέζνιεφ, ο ηγέτης διηύθυνε, και παρενέβαινε σε κάθε τομέα, είτε επρόκειτο για ανώτερα μαθηματικά ή για τις καλές τέχνες.

Προφανώς ο Πούτιν αποφάσισε πρόσφατα ότι ήρθε η ώρα να αναλάβει την λογοτεχνία, και έτεινε την χείρα στο μόνο είδος λογοτεχνικής νομιμοποίησης που καταλαβαίνει: στα μεγάλα ονόματα. Αυτό δεν ήταν εντελώς παράλογο. Οι επίσημοι Σοβιετικοί λογοτέχνες ανήκαν στην Ενωση Συγγραφέων, η οποία χορηγούσε προνόμια συμπεριλαμβανομένης της στέγασης, της εκπαίδευσης και των διακοπών.

Ανήκαν περισσότερο σε μια τάξη παρά σε ένα επάγγελμα, και η συμμετοχή σε μια τάξη μπορεί πράγματι να είναι κληρονομική. Κατά το μεγαλύτερο μέρος η συγκέντρωση της περασμένης εβδομάδας προχώρησε σύμφωνα με την σοβιετική παράδοση: οι παρευρισκόμενοι μίλησαν στον πρόεδρο για προβλήματα, τα οποία εκείνος υποσχέθηκε ότι θα λύσει.

Στη συνέχεια, όμως, ένας νεαρός συγγραφέας που ονομάζεται Σεργκέι Σαργκούνοφ έθεσε το ζήτημα των πολιτικών κρατουμένων. Ο Πούτιν άρχισε να ωρύεται. Είπε ότι κανείς στη Ρωσία δεν συλλαμβάνεται για απόψεις που εκφράζει μέσα στα όρια του νόμου, αλλά «υπάρχει ένα όριο, μια κόκκινη γραμμή που δεν μπορεί να υπερβεί».

Ο Ντοστογιέφσκι έσπευσε προς διάσωσή του. Μιλώντας ως «απόγονος ενός κατάδικου», είπε ότι τα 10 χρόνια που πέρασε ο παλαιότερος Ντοστογιέφσκι σε μια φυλακή της Σιβηρίας «για παράβαση του νόμου» του έκαναν καλό. Σε αυτό το διάστημα ωρίμασε ως συγγραφέας.

Η Σολζενίτσινα διαφώνησε, λέγοντας ότι το Σοβιετικό Γκουλάγκ, που περιγράφει ο σύζυγός της στο «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ», ήταν χειρότερο από τις φυλακές του τσάρου και ότι οι σύγχρονες ρωσικές φυλακές είναι εξίσου κακές με τα γκουλάγκ. Δεν είναι έτσι, απάντησε ο Ντοστογιέφσκι, επισημαίνοντας ότι στην εποχή του προγόνου του οι κρατούμενοι ήταν αλυσοδεμένοι. Τουλάχιστον είχαν να φάνε, τον κατακεραύνωσε η Σολζενίτσινα.

Ηταν η σειρά του Πούτιν να παρέμβει. «Δεν θα επιστρέψουμε ποτέ στην εποχή που εξορίστηκε ο Ντοστογιέφσκι», είπε.

Στην πραγματικότητα, τον Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι δεν τον εξόρισαν στη Σιβηρία επειδή παρέβη τον νόμο, αλλά επειδή ανήκε σε μια λέσχη ανάγνωσης, και έγραψε για εκείνη την εποχή: «με έθαψαν ζωντανό και με έκλεισαν σε φέρετρο. Πόσο φρικτές ήταν εκείνες οι ημέρες, δεν έχω την δύναμη να περιγράψω».