Το «χρέος μας» σήμερα

Την κατάρρευση των χωρών του υπαρκτού σοσιαλισμού, πριν από περίπου δυόμισι δεκαετίες, χαρακτήρισε η συνακόλουθη οικονομική ανέχεια και φτώχεια του μεγαλύτερου μέρους των πληθυσμών τους∙ και έγιναν αναλύσεις επί αναλύσεων, πολιτικές, οικονομικές, ιδεολογικές, για το μείζον εκείνο γεγονός, για την ιστορική ήττα του υπαρκτού σοσιαλισμού και την προοπτική της μονοπωλιακής επικράτησης του καπιταλισμού στον πλανήτη προς μιαν αέναη ευημερία! Από τις αναλύσεις όμως εκείνες διέφυγε το μεγαλύτερο ακόμα κοινωνικό γεγονός, απότοκο και αυτό της εν λόγω οικονομικής κατάρρευσης, δηλαδή η ηθική και πολιτιστική υποβάθμιση και εξαθλίωση.

Μια πρώτη διάψευση των οικονομικο-ιδεολογικών αναλύσεων ήρθε όχι από το «τέλος της Ιστορίας», αλλά από το «τέλος του κλασικού καπιταλισμού», με την τρέχουσα κρίση του, από την ανάλυση της οποίας απουσιάζει πάλι η προσέγγιση της ηθικής και πολιτιστικής διάστασης, που έχει τα δικά της επώδυνα και επικίνδυνα χαρακτηριστικά. Στη χώρα μας λ.χ. παρακολουθούμε καθημερινά διάφορα «θέατρα», όπως το «θέατρο του πολιτικού παραλόγου» που ανεβάζει στα «κάγκελα» το πολιτικό θερμόμετρο, το «θέατρο σκιών» από ανθρώπους που περιφέρονται σαν σκιές του εαυτού τους –ψυχολογικές και σωματικές -, «το μαύρο θέατρο» της απελπισίας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται ως προς την εκχώρηση οποιασδήποτε αξίας. Οι δρόμοι είναι γεμάτοι από τέτοιες «παραστάσεις», με πρωταγωνιστές έτοιμους να αρπαχτούν για ασήμαντη αφορμή, αλλά με σοβαρή αιτία, την ανέχεια και την απελπισία∙ και όλο ρωτάνε «πού πάμε;» και «τι πρέπει να κάνουμε;».

Ενα λοιπόν πρώτο συμπέρασμα για το «πού πάμε» είναι ότι μέσα σ’ αυτή την οικονομική εξαθλίωση μπορεί να κυοφορείται η πλέον επώδυνη εξέλιξη∙ η ηθική μετάλλαξη πολλών που δεν μπορούν πια να τα βγάλουν πέρα, κάτι που δεν μπορεί να υποστηρίξει κάποιος ότι δεν είναι μέσα στις ανθρώπινες αδυναμίες, στις οποίες έχουμε πια περιέλθει. Γι’ αυτό η μονοσήμαντη και μονοδιάστατη θέαση της τρέχουσας κατάντιας της χώρας μας, μόνο από οικονομικής πλευράς, είναι ένα τεράστιο λάθος τόσο των κρατούντων όσο και όσων μπορούν να αντιληφθούν τις εξελίξεις. Διότι το πρόβλημα δεν είναι μόνο τα οικονομικά ελλείμματα, τα δισεκατομμύρια που μας λείπουν, το πρόβλημα είναι που χάνουμε σιγά-σιγά την ανθρωπιά μας, χάνουμε τη ψυχή μας. Γι’ αυτό το πολιτιστικό αίσθημα πρέπει να υπερκαλύψει τώρα κάθε ιδεολογική απογοήτευση.

Είναι ωστόσο παρήγορο που υπάρχουν αντιστάσεις, κοινωνικές και ατομικές, καθώς ανθίζουν οι εθελοντικές και πολιτιστικές οργανώσεις στη χώρα μας σ’ αυτούς τους δύσκολους καιρούς, δείχνοντας πάλι στους ξένους αλαζόνες ότι η πολιτισμική και πολιτιστική ιστορία μας δεν γράφτηκε τυχαία, ούτε ξεθωριάζει η διαχρονική αξία της. «Τι πρέπει να κάνουμε» λοιπόν; Να προβληματιστούμε ο καθένας χωριστά και όλοι για όλους, για τη χώρα μας∙ και όχι μόνο τι έκανε ή κάνει αυτή για εμάς. Να περάσουμε πάνω από τον πήχη του πολιτικού συστήματος με την αντίσταση προς κάθε ανέντιμη συμπεριφορά προς τη χώρα, με τη συστράτευση προς έναν κοινό σκοπό, την παλινόρθωσή της. Ουτοπία, όταν ο άλλος που του ζητάς να σηκωθεί ψηλά πεινά; Οταν δεν έχει ελπίδα από πουθενά; Ως έναν βαθμό ίσως, αλλά μόνο μια ουτοπία, ένα όραμα, θα μας σώσει. Ετσι δεν γράφτηκε άλλωστε η μεγάλη ιστορία μας;

Οι ξένοι μάς ειρωνεύονται ακόμη και τώρα που φαίνεται ότι πάμε καλύτερα. «Τι τους απαντούμε»; Με τη μεγάλη ιστορία που πρέπει να γράψουμε τώρα∙ όχι με την ετοιμότητα να λύνουμε το ζωνάρι στην παραμικρή αφορμή, επιτιθέμενοι ακόμα και εναντίον συμπασχόντων συμπολιτών μας, αλλά με την ετοιμότητα της συμπόρευσης, της αποτροπής κάθε πολιτιστικής εκτροπής, κάθε παραβατικότητας και βίας, κάθε ηθικής εξαθλίωσης που είναι εύκολο να ανθίσει μέσα σ’ αυτό το θερμοκήπιο της γενικευμένης κρίσης∙ για να εκπληρώνουμε το «χρέος» μας, αυτό που μας ανήκει, το πολιτιστικό, το ανθρωπιστικό, αυτό που ανακουφίζει όσους το ξεπληρώνουν ενσυνείδητα∙ διότι η ανθρωπιά υποχωρεί και εξαφανίζεται μπροστά στην ανέχεια και την απέλπιδα προοπτική, μπροστά στην αναγκαιότητα της επιβίωσης. Η πολιτιστική λοιπόν ανάταξη, ως απάντηση σε όσους μας θέλουν υπόδουλους εσαεί, οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά, πολιτιστικά, επιτυγχάνεται με την αποτροπή της ηθικής εξαθλίωσης που μπορεί να κτυπήσει ένα μεγάλο ποσοστό αναξιοπαθούντων συμπολιτών μας.

Ζητείται λοιπόν κατεπειγόντως ελπίδα, ζητείται πρωτίστως ένα βήμα μπροστά από όλους, και όχι κοκορομαχίες που δεν αγγίζουν καθόλου τον χειμαζόμενο ελληνικό λαό∙ μόνο ένα λαμπερό πολιτιστικό χαμόγελο ελπίδας και αισιοδοξίας μπορεί να «κάψει» τα δισεκατομμύρια ευρώ με τα οποία μας έχουν δέσει χειροπόδαρα∙ ένα νέο δικό μας ελληνικό πολιτιστικό ξεκίνημα. Εκείνοι που μπορούν να συμβάλουν προς αυτή την κατεύθυνση είναι υποχρεωμένοι από την Ιστορία να το πράξουν∙ αυτό είναι το «χρέος» της χώρας σήμερα∙ για να μετατραπεί η ελπίδα σε αισιοδοξία και αυτή σε ήττα της κρίσης∙ για να ξέρουμε «πού πάμε» και «τι κάνουμε», για να μη βιώσουμε στη χώρα μας το κακό παράδειγμα που δεν απετράπη στις άτυχες χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού.

Ο κ. Σταμάτης Ν. Αλαχιώτης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών.

alah@upatras.gr