Κριτικοί

Πώς αυτοσχολιάζεται η κριτική; Πώς αυτοσχολιάζονται οι κριτικοί; Απάντηση σ’ αυτά τα «πολυτελή» ερωτήματα επιχειρεί να δώσει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης (γενν. 1972) στο βιβλίο του Η μεταπολιτευτική κριτική στον καθρέφτη, που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πόλις. Ο συγγραφέας τοποθετεί την έρευνά του στη Μεταπολίτευση, όπως φαίνεται και από τον τίτλο, με σημείο αιχμής ή τομής το 1990, όταν στο περιοδικό «Δέντρο» οργανώνεται ένας διάλογος που κατά τον Περαντωνάκη αποτελεί «την πρώτη μεγάλη ανασκόπηση της πορείας της κριτικής στη Μεταπολίτευση». Το ερευνητικό υλικό του συγγραφέα αποτελείται από άρθρα, συνεντεύξεις, δοκίμια, δηλώσεις κριτικών για την κριτική ή για το τι είναι κριτική που δοκιμάζονται, άλλοτε επιτυχημένα και άλλοτε άτεχνα, στη λογοτεχνική και κριτική θεωρία.

Παρά το ενδιαφέρον της ιδέας και του ερευνητικού υλικού, που βάζουν αναμφισβήτητα αυτό το βιβλίο στη βιβλιογραφία και στο κέντρο του διαλόγου για την κριτική στην Ελλάδα, η μελέτη του Περαντωνάκη παραμένει στο επίπεδο του εγχειρήματος. Δύο είναι οι βασικές αδυναμίες της: η απουσία της σύνθεσης και η μεθοδολογική σύγχυση, κυρίως στο θέμα των ορισμών. Θα πρόσθετα και την απουσία της ιστορικής προοπτικής.

Η πραγμάτευση του συγγραφέα στηρίζεται σε μια συνεχή παράθεση αποσπασμάτων από δηλώσεις, άρθρα κτλ. χωρίς αξιολόγηση, που δεν ολοκληρώνεται ποτέ σε μια σύνθεση –στη βασική σύγκλιση ή στη βασική απόκλιση –δίνοντας στο βιβλίο τον χαρακτήρα του ρεπορτάζ. Η απουσία της σύνθεσης επιτείνεται από την απουσία των ορισμών. Πώς ορίζεται η λογοτεχνική κριτική; Τι ορισμό υιοθετεί ο συγγραφέας; Πώς ορίζεται ο κριτικός; Τι σημαίνει ακαδημαϊκή κριτική; Είναι αυτή που ασκείται επί τη βάσει κάποιων αισθητικών κανόνων αλλά και μηχανισμών εξουσίας, έτσι όπως την ορίζει, π.χ., ο Μπουρντιέ, ή είναι η κριτική που ασκείται από όσους έχουν ιδιότητα καθηγητή πανεπιστημίου; Πώς επηρεάζει την κριτική η φύση του μέσου (όπου αυτή δημοσιεύεται); Μας λείπει από το βιβλίο του Περαντωνάκη ένας κατάλογος με όλους όσοι θεωρούνται ότι είναι κριτικοί στη μεταπολιτευτική Ελλάδα, με την επαγγελματική ιδιότητα του καθενός αλλά και με τα κριτήρια της αναγνώρισής τους ως κριτικών. (Οι σπουδές; Ποσοτικοί παράγοντες; Επαγγελματική σχέση; Πυκνότητα δημοσιεύσεων; Αυτοαναγόρευση; Αναγνώριση από περιβάλλον ομοτέχνων; )