Οι χαμένες ψευδαισθήσεις της Τουρκίας

«Μέρα με την ημέρα η Ευρώπη απομακρύνεται όλο και περισσότερο από την Τουρκία», δήλωσε την περασμένη εβδομάδα ο Εγκεμέν Μπαγίς, υπουργός της Τουρκίας για θέματα Ευρωπαϊκής Ενωσης. Εξίσου αλήθεια είναι και το αντίστροφο: με ένα μείγμα απογοήτευσης και περιφρόνησης, η ίδια η Τουρκία έχει αποστασιοποιηθεί από την Ευρώπη τα τελευταία χρόνια. «Αν δεν μας θέλετε, ούτε εμείς σας θέλουμε», φαίνεται να λένε οι Τούρκοι.

Στην πραγματικότητα, σχεδόν τρία χρόνια μετά την πυροδότηση της «Αραβικής Ανοιξης» η Τουρκία αναζητεί περισσότερο τον εαυτό της παρά την Ευρώπη, αν και χρειάζεται την Ευρώπη περισσότερο από ό,τι είναι πρόθυμοι να παραδεχθούν οι Τούρκοι. Τι είναι η Τουρκία σήμερα, ποιές είναι οι αξίες της, και ποιο είναι το πεπρωμένο της σε ένα εξαιρετικά ρευστό περιφερειακό περιβάλλον;

Η Αραβική Άνοιξη είχε αρχικά θεωρηθεί ως μια μεγάλη ευκαιρία για την Τουρκία, ένα ιδανικό σκηνικό για να τονίσει την οικονομική επιτυχία της χώρας, το δημοκρατικό πολιτικό μοντέλο, και τον απαραίτητο στρατηγικό ρόλο της στην περιοχή. Οι κληρονόμοι μιας από τις μεγάλες αυτοκρατορίες του κόσμου αποδείκνυαν στον κόσμο ότι το ισλάμ και η νεωτερικότητα ήταν απολύτως συμβατά – ένα παράδειγμα προς μίμηση για αραβικές χώρες όπως η Αίγυπτος.

Αντ’ αυτού, ο ρόλος της Τουρκίας ενέπνευσε επιφυλάξεις στους Αιγυπτίους. Στο κάτω κάτω, η οθωμανική αυτοκρατορία είχε θέσει την Αίγυπτο υπό κατοχή. Και από την τουρκική πλευρά, υπήρξε ένας αέρας ανωτερότητας απέναντι στον αραβικό κόσμο.

Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης ξύπνησε «νεο-οθωμανικές» τουρκικές φιλοδοξίες στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία, και η επανάσταση στη Μέση Ανατολή φάνηκε να προσφέρει στους κληρονόμους (αν όχι στα ορφανά) μιας προ πολλού νεκρής αυτοκρατορίας μια ευκαιρία να πάρουν εκδίκηση για την απώλειά της. Εάν μια τεμπέλα και φοβισμένη Ευρώπη δεν θέλει την Τουρκία, τόσο το χειρότερο για την Ευρώπη. Η ιστορία προσέφερε πιο ένδοξες εναλλακτικές λύσεις για τους Τούρκους.

Δυστυχώς, οι ελπίδες (αν όχι οι προσδοκίες) των τουρκικών ελίτ δεν πραγματοποιήθηκαν. Οι αραβικές επαναστάσεις κατέληξαν να εκθέσουν τις αδυναμίες και τις αντιφάσεις της Τουρκίας, κάτι που έγινε χειρότερο με τις κατασταλτικές πολιτικές και το αλαζονικό πολιτικό ύφος του πρωθυπουργού Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Αυτό έγινε σαφές κατά τις διαδηλώσεις που εξαπλώθηκαν φέτος την άνοιξη από την πλατεία Ταξίμ της Κωνσταντινούπολης σε μεγάλο μέρος της χώρας.

Αυτό που χαρακτηρίζει τους Τούρκους σήμερα δεν είναι τόσο η υπερηφάνεια και η ελπίδα για την ενίσχυση του ρόλου της χώρας τους, όσο ο φόβος της διάλυσής της. Το κουρδικό πρόβλημα απασχολεί έντονα τους Τούρκους.

Η Ιστορία κινείται στη Μέση Ανατολή, αλλά όχι προς την κατεύθυνση που θα προτιμούσε η Τουρκία. Και, με την οικονομική ανάπτυξη της χώρας τους να μειώνεται, με την κυβέρνηση να σκληραίνει την στάση της, και τις διπλωματικές επιδόσεις της πηγή αυξανόμενης απογοήτευσης, πολλοί Τούρκοι αναρωτιούνται πλέον ανοιχτά τι συνέβη. Αλλά, αντί να κάνουν μια ανοιχτή και θετική αυτοκριτική, πολύ συχνά καταφεύγουν σε έναν έντονο εθνικισμό που γίνεται όλο και πιο αμυντικός, σε βαθμό που αντικατοπτρίζει την αυξανόμενη έλλειψη αυτοπεποίθησης.

Η πρόκληση για την Τουρκία σήμερα είναι να ξεπεράσει τις χαμένες αυταπάτες. Και αυτό σημαίνει ότι οι Τούρκοι μπορεί να χρειαστούν την Ευρώπη περισσότερο από όσο είναι πρόθυμοι να παραδεχτούν, ακόμα και στον ίδιο τον εαυτό τους. Αλλά είναι η Ευρώπη σήμερα πια έτοιμη και πρόθυμη από όσο ήταν χθες να προχωρήσει σε σοβαρές συνομιλίες με την Τουρκία;