Ζητούμενο η αύξηση του κοινωνικού κεφαλαίου

Οι περισσότεροι οικονομικοί οργανισμοί (διεθνείς και εγχώριοι) προβλέπουν μηδενικό ή και ελαφρά θετικό ρυθμό ανάπτυξης για το 2014. Κάτι τέτοιο, εφόσον συμβεί, θα σημάνει μια σημαντική βελτίωση αφού ο ρυθμός ανάπτυξης για το 2013 αναμένεται να είναι περίπου -4%.

Εχω αρκετές επιφυλάξεις (και μακάρι να διαψευσθώ). Πέραν της αδυναμίας μου να διακρίνω τον μοχλό (ιδιωτικές επενδύσεις, εξαγωγές, κ.ο.κ.) που θα μπορούσε να οδηγήσει την ελληνική οικονομία σε ισχυρή και βιώσιμη ανάπτυξη, υπάρχει ένας ακόμη λόγος. Οι σχετικές προβλέψεις στηρίζονται συνήθως σε μακροοικονομικά υποδείγματα που δεν συμπεριλαμβάνουν κάποιες μεταβλητές που είναι ιδιαίτερης σημασίας για την ελληνική οικονομία των τελευταίων ετών. Αναφέρομαι στην «ποιότητα των θεσμών» (institutions).

Εδώ χρειάζεται να αναφέρουμε δύο πράγματα.

Πρώτον, αν και οι διεθνείς εμπειρικές μελέτες έχουν τονίσει εδώ και χρόνια τη μεγάλη σημασία της ποιότητας των θεσμών στην ανάπτυξη, η πλειοψηφία των μακροοικονομικών υποδειγμάτων που χρησιμοποιούνται για προβλέψεις του ρυθμού ανάπτυξης σε μια συγκεκριμένη χώρα δεν τους συμπεριλαμβάνουν μεταξύ των ερμηνευτικών μεταβλητών.

Δεύτερον, η παράλειψη αυτή δεν θα ήταν σημαντική αν η ποιότητα των θεσμών παρέμενε σταθερή (ή σχεδόν σταθερή) διαχρονικά.

Και αυτό φαίνεται να χαρακτηρίζει τις περισσότερες χώρες (στη γλώσσα των οικονομολόγων, «οι θεσμοί αλλάζουν πολύ αργά»). Στην Ελλάδα όμως υπάρχει μια σημαντική και συστηματική χειροτέρευση κάθε χρόνο τα τελευταία χρόνια. Οποιον σχετικό δείκτη και αν παρακολουθήσουμε, το επιβεβαιώνει. Για παράδειγμα, το Global Competitiveness Index του World Economic Forum δείχνει μια σαφή χειροτέρευση σε δείκτες που παραδοσιακά χρησιμοποιούνται για τη μέτρηση της ποιότητας των θεσμών. Επιλεκτικά, αναφέρομαι σε δείκτες που είναι ιδιαίτερα σημαντικοί για τις επενδύσεις, όπως «property rights», «strength of investor protection» και «business cost of crime and violence», οι οποίοι χειροτερεύουν αισθητά ακόμη και σε μικρά χρονικά διαστήματα όπως του ενός έτους.

Στη σημερινή συγκυρία, η πλέον καθοριστική προϋπόθεση για να βγούμε από τον φαύλο κύκλο είναι η βελτίωση των θεσμών, δηλαδή η αύξηση του κοινωνικού κεφαλαίου. Κοινωνίες και οικονομίες χωρίς σεβασμό στους νόμους, ουσιαστικό διάλογο, αμοιβαίες υποχωρήσεις, αυτοδέσμευση στην επίτευξη συλλογικά αποδεκτών στόχων και εμπιστοσύνη αυτοκαταστρέφονται.