Μπορούμε;

Πριν από χρόνια, σε μια βόλτα στην Πλάκα, ένας πλανόδιος σέρβος ζωγράφος μου πρότεινε πίνακές του προς 25 ευρώ τον έναν. Μου άρεσαν. Κοντοστάθηκα. Μέτρησα τα χρήματά μου αλλά είχα πάνω μου μόνο 20 ευρώ. Σκέφτηκα να του κάνω παζάρια. Εδιωξα την ιδέα –το θεώρησα προσβολή –και συνέχισα τη βόλτα μου. Κράτησα στη μνήμη μου το όνομά του και το θυμήθηκα ξανά όταν το είδα λίγα χρόνια μετά στο δελτίου Τύπου μιας καλής γκαλερί. Είχα προφανώς χάσει.

Πρόσφατα, η Τζ. Κ. Ρόουλινγκ δημοσίευσε με το ψευδώνυμο Ρόμπερτ Γκάλμπρεϊθ ένα αστυνομικό της μυθιστόρημα (The cuckoo’s calling) για να δει αν θα εκτιμηθεί το ταλέντο της χωρίς το βάρος που φέρει το όνομά της. Οι πωλήσεις ήταν πολύ μικρές, ενώ εκτινάχθηκαν σε χιλιάδες όταν διέρρευσε το πραγματικό όνομα του συγγραφέα. Η περίπτωση αυτή θυμίζει το πείραμα που έκανε κάποτε η «Washington Post». Ενας άνδρας έπαιξε Μπαχ για 45 λεπτά στην είσοδο του μετρό. Εξι άτομα στάθηκαν να τον ακούσουν. Είκοσι άτομα έριξαν χρήματα χωρίς να σταθούν να τον ακούσουν. Κάτι παιδάκια ήθελαν να μείνουν, αλλά δεν τα άφησαν οι μαμάδες τους. Συγκέντρωσε 32 δολάρια. Οταν τελείωσε, κανένας δεν χειροκρότησε. Ηταν ο περίφημος σολίστας Τζόσουα Μπελ, ο οποίος δύο ημέρες πριν είχε δώσει μια sold-out συναυλία σε θέατρο της Βοστώνης, όπου οι τιμές των εισιτηρίων κυμαίνονταν στα 100 δολάρια.

Για την περίπτωση της Ρόουλινγκ, η κριτικός του «Bookseller» Κάθι Ρέτζενμπρινκ παραδέχθηκε εκ των υστέρων ότι είχε αρχίσει να διαβάζει το βιβλίο του υποτιθέμενου Ρ. Γκάλμπρεϊθ, αλλά το παράτησε στις πρώτες σελίδες επειδή το βρήκε προβλέψιμο και βαρετό. Δικαιολογήθηκε ότι είχε να διαβάσει άλλα 89 βιβλία που θα κυκλοφορούσαν την επόμενη σεζόν και θα τα προπαρουσίαζε. Αργότερα, όταν αποκαλύφθηκε το πραγματικό όνομα της συγγραφέως, το διάβασε ολόκληρο και, όπως είπε, της άρεσε, μια και είχε αρετές που αναπτύσσονταν στην αφήγηση. Το ερώτημα που τίθεται με αυτά τα παραδείγματα είναι κατά πόσο μπορούμε να αναγνωρίσουμε ένα καλό έργο τέχνης χωρίς να γνωρίζουμε τίποτε για τον δημιουργό του. Οι περισσότεροι από εμάς, ειδικά αν ο συγγραφέας μάς είναι άγνωστος, ρίχνουμε μια ματιά στο «αφτί» του βιβλίου για να δούμε τι είδους άνθρωπος είναι, αν έχει σπουδές, ποια είναι η ηλικία του, αν έχει γράψει άλλο βιβλίο κτλ. Πόσα βιβλία γνωστών συγγραφέων θα απορρίπταμε, άραγε, αν δεν γνωρίζαμε το επώνυμό τους; Πώς μπορεί να κινηθεί μόνο του ένα βιβλίο και γενικά ένα έργο τέχνης αν δεν υποστηριχτεί από το μάρκετινγκ; Πώς παίζει τον ρόλο της η κριτική;