Οσο κι αν φαίνεται παράλογο, η λέξη νοσταλγία δεν έχει ελληνική καταγωγή. Αν και προέρχεται από τη σύνθεση δύο ελληνικών λέξεων, νόστος (από το νέομαι – επιστρέφω) και άλγος (πόνος), εν τούτοις ως ενιαία λέξη δημιουργήθηκε από έναν ξένο για ιατρικούς λόγους. Οπως αναφέρει ο ψυχίατρος Θανάσης Καράβατος στο πόνημά του Εχει και η νοσταλγία την ιστορία της (εκδ. Συνάψεις), ο αλσατός γιατρός Ζαν Οφερ, το 1688, κατασκεύασε τον όρο για να περιγράψει ορισμένα περιστατικά όπου άτομα που απομακρύνονταν από τη γενέθλια γη, π.χ. οι στρατιώτες, ανέπτυσσαν συμπτώματα μυϊκής εξάντλησης, έντονης θλίψης, άρνησης τροφής και θεραπείας, τα οποία εξαφανίζονταν όταν επέστρεφαν στον οικείο χώρο τους, την πατρίδα τους. Πού να το φανταζόμασταν ότι η πολυτραγουδισμένη νοσταλγία (Ομηρος, Οβίδιος, Ρίλκε, Καβάφης, Καμύ, Κούντερα, Μποντλέρ, Παπαδιαμάντης κ.ά.) νομιζόταν στην αρχή ως μια ασθένεια που χρήζει αγωγής… Ο συγγραφέας αυτού του ολιγοσέλιδου πονήματος ανατρέχει στην ιστορία της νοσταλγίας και εξηγεί πώς από την ιατρική ερμηνεία περάσαμε στην ψυχοπαθολογική και από τη χωρική στη χρονική. Γιατί νοσταλγία δεν είναι μόνο να γυρίσεις στον τόπο σου αλλά και σε μία άλλη ηλικία, στον χρόνο της νιότης, μια και το πραγματικό αντικείμενο της νοσταλγίας είναι τελικά το «αμετάκλητο του χρόνου». Η νοσταλγία απασχόλησε τον Φρόιντ, αλλά και τους φιλοσόφους Εντμουντ Χούσερλ και Καρλ Γιάσπερς. Ο γεννημένος στο Αλγέρι Ντεριντά μίλησε για τη nostalgerie και όσοι γεννήθηκαν στην πρώην Ανατολική Γερμανία μιλούν για nostalgie. Ακόμη και η solastalgia υπάρχει, η θλίψη που προκαλούν στον άνθρωπο οι περιβαλλοντικές καταστροφές.
Οσες έννοιες και να δώσουμε στη νοσταλγία, αυτή δεν παύει να είναι μία κανονική ανθρώπινη συνθήκη που θα γίνει διαχρονικό στοιχείο έμπνευσης για την τέχνη. Και αυτό δεν είναι τυχαίο: η νοσταλγία είναι πάντα κάτι παραπάνω από αναπόληση του ευτυχισμένου παρελθόντος. Η «Νοσταλγία» του Ταρκόφσκι είναι αυτή του ανθρώπου που αποκόπτεται από τη γενέθλια γη, αλλά και του σύγχρονου ανθρώπου που αποκόπτεται από τις πνευματικές του ρίζες. Του Ομήρου και του Καβάφη είναι όχι μόνο η νοσταλγία της επιστροφής στην πατρίδα, αλλά και «η νοσταλγία των ταξιδιών και των πρωινών αφίξεων εις τους λιμένας όπου, με τι χαράν, πρώτη φοράν εμβαίνεις». Είναι λάθος, τονίζει η μελέτη, να δούμε τη νοσταλγία ως κάτι παρελθοντικό και ανούσιο για το σήμερα. Η νοσταλγία, εκτός από επιθυμία επιστροφής στο παρελθόν, είναι και η αναγνώριση ορισμένων όψεών του ως αναγκαίας βάσης για ανανέωση και ικανοποίηση στο μέλλον. Ή, όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Καράβατος, «η νοσταλγία μπορεί να είναι μελαγχολική αλλά και ουτοπική».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ