Θερινά αναγνώσματα

Ενόψει της μηνιαίας θερινής ανάπαυλας, που παραχωρείται για τον επερχόμενο Ιούλιο στην απολίτιστη αυτή στήλη, συστήνονται εφεξής τρία αξιόλογα αναγνώσματα για όσους ακόμη πιστεύουν ότι η άσκηση της ανάγνωσης αποτελεί εγγύηση ευάρεστης και ωφέλιμης γνώσης.

Το πρώτο συνάδει με την τρέχουσα καβαφική επέτειο και αντιστέκεται στις πολλαπλές προχειρότητές της, που έχουν στο μεταξύ φουντώσει. Αποτελεί συζυγικό πόνημα του Δημήτρη Δασκαλόπουλου και της Μαρίας Στασινοπούλου, προσηλωμένο στον Βίο και το Εργο του Κ. Π. Καβάφη. Κυκλοφορεί σε «Νέα έκδοση συμπληρωμένη» από το ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ, αφιερωμένο στη «Μνήμη Στρατή Τσίρκα και Γ. Π. Σαββίδη, που μας έμαθαν να διαβάζουμε σωστότερα τον Καβάφη». Εφοδιασμένο με «Πρόλογο της δεύτερης έκδοσης» και με εξαιρετικής ποιότητας εκτύπωση καβαφικών ντοκουμέντων κάθε λογής, διαβάζεται μονορούφι, ενίοτε σαν αστυνομικό μυθιστόρημα.

Σε δεύτερο επίπεδο αποτελεί πολύτιμο σηματοδότη για την πορεία και την εξέλιξη του Καβάφη από την πρόγνωση στην επίγνωση της ποίησης και της ποιητικής του. Στο μεταξύ διατίθενται σε αυτοτελές ανάτυπο από τον ΚΟΝΔΥΛΟΦΟΡΟ και τα «Βιβλιογραφικά Κ. Π. Καβάφη: προσθήκες 1886-2000 και συμβολή 2001-2010», συμπληρώνοντας τη βασική Βιβλιογραφία Κ. Π. Καβάφη (1886-2000), έργο ζωής του Δασκαλόπουλου, που κυκλοφόρησε το 2003 από το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας.

Το δεύτερο θεμελιακό ανάγνωσμα προσφέρεται από τον Αλέξη Πολίτη στις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης (2010) με τον λιτό τίτλο Το Δημοτικό Τραγούδι. Ενας μεστός τόμος 433 σελίδων συγκεντρώνει, συσχετίζει, υπομνηματίζει και κατοχυρώνει βιβλιογραφικά προηγούμενες ομόθεμες μελέτες του συγγραφέα, μοιρασμένες σε τρία διαδοχικά κεφάλαια που επιγράφονται: Α΄ Εποπτικές Προσεγγίσεις, Β΄ Περνώντας από την προφορική στη γραπτή παράδοση, Γ΄ Μικρά Αναλυτικά.

Η γενναία μέθοδος και οι εύστοχες επιλογές του υποδειγματικού αυτού εγχειριδίου συμπυκνώνονται σε τέσσερα ερωτήματα, συνταγμένα στο οπισθόφυλλο του τόμου. Αντιγράφω: «Πόσο διαφορετική είναι μια λογοτεχνία, συνθεμένη προφορικά, όπως τα δημοτικά τραγούδια; Ποιες σχέσεις έχει με την κοινωνία, πόσο την εκφράζει; Πώς φτιάχνονται τελικά τα δημοτικά τραγούδια, πώς ακριβώς λειτουργούν για τους χρήστες τους, ποιος είναι ο ιδεολογικός τους κόσμος; Σε ποια εποχή δημιουργήθηκαν και με ποιους τρόπους έφτασαν ως τις μέρες μας;».

Για να φανούν οι ερεθιστικές αιχμές της προκείμενης μελέτης, αποσπώ και αντιγράφω τον τίτλο ενός κεφαλαίου από κάθε μέρος. Πέμπτο κεφάλαιο του πρώτου μέρους: «Από τη λειτουργική στην αισθητική χρήση του δημοτικού τραγουδιού». Δεύτερο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους: «Για μια ιστορία νοθείας των δημοτικών τραγουδιών». Πρώτο κεφάλαιο του τρίτου μέρους: «Ιχνη της γραπτής λογοτεχνίας στην προφορική παράδοση». Με δυο λόγια: πρόκειται για κατόρθωμα σπάνιας φιλολογικής ακρίβειας και εντιμότητας. Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και το τρίτο παραδειγματικό ανάγνωσμα: η Ιστορία της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης του Αλέξη Δημαρά, που πέρασε πέρσι το καλοκαίρι αδόκητα στην άλλη όχθη. Υπότιτλος του τόμου, που αριθμεί 374 πυκνοτυπωμένες σελίδες (επιμέλεια έκδοσης: Βάσω Βασιλού-Παπαγεωργίου, εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ, 2013): «Τάσεις και αντιστάσεις στην ελληνική εκπαίδευση, 1833-2000». Μεσολαβεί ως μότο «Το ανακοπτόμενο άλμα», σήμα επαναληπτικής, αλλά ατελέσφορης αθλητικής επίδοσης.

Επτά κεφάλαια, με ευρηματικούς και εύγλωττους τίτλους, συγκροτούν τον κορμό του βιβλίου: «Τα θεμέλια» (1833-1856), «Στα όρια της κοινωνικής ανοχής» (1857-1894), «Αδράνεια και αδιέξοδα» (1895-1916), «Πρώτα ρήγματα» (1917-1918), «Ολοκλήρωση και ανατροπές» (1929-1950), «Ανασυγκρότηση, αναστολή και καταστολή» (1951-1974), «Προς το τέλος του Αιώνα» (1975-2000). Προηγούνται «Πρόλογος της Επιμέλειας» και «Εισαγωγικές Σημειώσεις». Επονται «Βιβλιογραφία», «Ευρετήριο Ονομάτων» και «Συντομογραφίες».

Το ακαταπόνητο αυτό έργο του Αλέξη Δημαρά αναπληρώνει και συμπληρώνει κενά που άφησε η ιδρυτικής σημασίας δίτομη έκδοση, με τον τίτλο «Η μεταρρύθμιση που δεν έγινε», η οποία κυκλοφόρησε από τον «Ερμή» το 1973. Είναι κρίμα που επιλέγεται ως καταληκτικό της όριο το 2000, αφήνοντας ακάλυπτη την πρώτη δεκαετία του τρέχοντος αιώνα, στην είσοδο και στην έξοδο της οποίας δοκιμάστηκαν κάποια μεταρρυθμιστικά εκπαιδευτικά προγράμματα, χάρη στην πρωτοβουλία των τέως Υπουργών Παιδείας. Ο προκείμενος πάντως τόμος δείχνει καθαρά ότι στη μεταεπαναστατική ροή της νεοελληνικής εκπαίδευσης περισσεύει η αντιμεταρρύθμιση έναντι της όποιας μεταρρύθμισης, γεγονός που αποτελεί πανελλήνιο ρεκόρ.