Στερεότυπα

Ο Γιάννης Μπουτάρης μιλώντας σε συνέδριο βαλκάνιων ποιητών στη Θεσσαλονίκη είπε για την πόλη του, τη Θεσσαλονίκη, που χαρακτηρίζεται «πρωτεύουσα των Βαλκανίων»: «Δεν είμαστε πρωτεύουσα των Βαλκανίων, μη βαυκαλιζόμαστε. Απλώς θα θέλαμε να είμαστε. Μοιάζουμε με τους φερέλπιδες νέους που όσο περνάνε τα χρόνια παύουν να είναι νέοι και τελικά παύουν να είναι και φερέλπιδες. Ούτε ερωτική πόλη είμαστε, ένας χαρακτηρισμός είναι κι αυτός ανυπόστατος». Σκέπτομαι πόσες φορές χρησιμοποιούμε λέξεις και στερεότυπα για να πούμε πράγματα που δεν στέκουν ή δεν υπάρχουν. Στην ίδια συνάντηση γινόταν συζήτηση για την κοινή πολιτιστική παράδοση των Βαλκανίων που υποτίθεται ότι ενώνει. Οι πιο σοβαρές εισηγήσεις τόνιζαν ότι μπορεί να έχουμε κοινά πολιτιστικά στοιχεία αλλά δυστυχώς η Ιστορία είναι ακόμη παρούσα και μας χωρίζει. «Θέλουμε να έχουμε κοινή πολιτιστική παράδοση αλλά ο καθένας να είναι μόνος του» έλεγαν. Και αυτό ήταν φανερό στις ομιλίες τους, αφού ο καθένας τόνιζε περισσότερο τη διαφορετικότητα του για να πείσει πόσο αξιόλογος είναι. Αλλο στερεότυπο που χρόνια τώρα ακούμε είναι ότι ο πολιτισμός είναι η βαριά μας βιομηχανία. Ούτε καν η ελαφρά μας βιομηχανία δεν είναι, αφού την έχουμε αφήσει έρμαιο της τύχης, των κερδοσκόπων, των άσχετων πολιτικών παραγόντων και ουδόλως την έχουμε προστατέψει με θεσμούς που θα λειτουργούν απρόσκοπτα και δημιουργικά.

Ο καθηγητής Κώστας Κωστής αναφέρει στην πρόσφατη μελέτη του για το ελληνικό κράτος πόσο κακό μας έχει κάνει το να πιστεύουμε απόλυτα ότι ως απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων έχουμε περισσότερα δικαιώματα από τους άλλους λαούς. Οι αριστεροί επίσης για χρόνια πίστευαν ότι μόνο όσοι ανήκουν στη δική τους παράταξη είναι προοδευτικοί. Ειδικότερα για τους καλλιτέχνες είναι πολύ δύσκολο να παραδεχθούν ότι ένας καλός καλλιτέχνης μπορεί να έχει συντηρητικό πολιτικό προσανατολισμό. Ενα άλλο στερεότυπο είναι η άποψη ότι η κοινωνία πηγαίνει συνεχώς μπροστά, ότι η πρόοδος είναι μια γραμμική ανοδική πορεία που έτσι κι αλλιώς θα έρθει κάποτε να μας βρει, ακόμη κι αν δεν θέλουμε. Το στερεότυπο της προόδου διακατέχει όλες τις τάξεις και τα στρώματα της ελληνικής κοινωνίας. Κοντά σε αυτό υπάρχει και η άποψη ότι ο ελληνικός πολιτισμός θα είναι πάντα ισχυρός και εμείς πάντα οι κήρυκές του. Και όμως η Ιστορία είναι γεμάτη με παραδείγματα ιστορικών πολιτισμών (αιγυπτιακός, Μάγια κτλ.) που χάθηκαν, αν και είχαν ένα πλούσιο ιστορικό προηγούμενο. Η ελληνική κοινωνία είναι δέσμια πολλών ιδεολογικών στερεοτύπων που διαχέονται και επαναλαμβάνονται στη διάρκεια των χρόνων. Και οι διανοούμενοί της είναι αυτοί που τα ασπάζονται και τα διακονούν. Και φυσικά έχουν και την ευθύνη να τα εξηγήσουν.