Ηρωες ή ηγέτες;

Οι ηγέτες και οι ήρωες είναι άνθρωποι, οι οποίοι ανάλογα την χρονική περίοδο ή στιγμή και ανάλογα τις συνθήκες πράττουν αποφασιστικά όταν νιώσουν ότι το καθήκον τους καλεί. Με την λέξη καθήκον εννοώ, πράξεις που έχουν ως συμφέρον μια συγκεκριμένη ομάδα ατόμων (μικρή ή μεγάλη). Σύμφωνα με τον Philip Zimbardo και την παραδοχή του ‘’η κοινοτυπία του ηρωισμού’’ (banality of heroism) στην οποία απελευθερώνεται ο ‘’τυχαίος’’ ή ο ‘’καθένας’’ που μπορεί να γίνει ήρωας όταν το καθήκον τον καλεί. Παρά ταύτα όμως υπάρχει και η αντίθετη εκδοχή από τους ηγέτες και τους ήρωες που ανέφερα παραπάνω. Σύμφωνα με τον ίδιο συγγραφέα υπάρχει η παραδοχή η ‘’κοινοτυπία του κακού’’ όπως την ονομάζει ο ίδιος, στην οποία ο κάθε άνθρωπος μπορεί σε μια στιγμή αδυναμίας ή σε μια στιγμή δύναμης ή εξουσίας να κάνει κακό σε κάποιον αδύναμο του. Ένα φιλοσοφικό ερώτημα που μπορεί να τεθεί σε αυτό το σημείο είναι ‘’μπορεί κάποιος να γίνει κακός;’’ και αντίστοιχα ‘’μπορεί κάποιος να γίνει ήρωας;’’.

Τέτοια φιλοσοφικά ερωτήματα είναι εντελώς ασυνήθιστα αλλά στην σημερινή εποχή όταν θεωρείται από κάποιους ικανότητα ή στοιχείο του χαρακτήρα η αντίσταση στην διαφθορά, τότε ίσως πρέπει να αναλογιστούμε ότι κάθε πράξη διαφθοράς έχει αρνητικό αντίκτυπο σε κάποιον άλλον και τότε ίσως μπορέσουμε να συνδέσουμε το καλό, το κακό, το κοινό καλό και το κοινό κακό, αυτόν που αντιστέκεται στην διαφθορά και τον κίνδυνο που διατρέχει με αυτή του την πράξη. Τις αξίες και τα πιστεύω που τον διακατέχουν και εντέλει να σκεφτούμε τον βαθμό αντίστασης και τον βαθμό κινδύνου απέναντι σε τέτοιου είδους συμφέροντα.

Συνεχίζοντας θα θέσω δυο ακόμα ερωτήματα, ‘’ποιο άτομο είναι κακό;’’ και ποιο άτομο μπορεί να χαρακτηριστεί ήρωας ή ηγέτης;. Το ‘’κακό άτομο’’ αποτελείται από συμπεριφορές που έχουν πρόθεση να κάνουν κακό, να προσβάλουν, να εξευτελίσουν, να καταστρέψουν την αθωότητα του άλλου ή χρησιμοποιώντας την εξουσία κάποιου συστηματικά να ενθαρρύνει ή να επιτρέψει σε άλλους να πράξουν για λογαριασμό του. Τι κάνει λοιπόν κάποιον να πράττει ανάλογα; τι κάνει κάποιους από εμάς να πράττουν ηθικά ενώ άλλοι κοιμούνται ήσυχοι μέσα στην ανηθικότητα τους και πολλές φορές σε κάποια μορφή εγκλήματος; Η σχέση μεταξύ κακού και ηγεσίας σήμερα βρίσκεται στα όρια ή στα πλαίσια του κοινού συμφέροντος ή κοινού καλού. Μεταξύ καλής ηγεσίας και κακής ηγεσίας, μεταξύ διαφθοράς, αναξιοκρατίας και ηθικής συμπεριφοράς του ατόμου. Σε ποιο βαθμό η διαφθορά γίνεται μια θέσφατη διαδικασία ενός συστήματος ή αντίθετα η ηθική συμπεριφορά ή το καθήκον προς ένα σύνολο ατόμων γίνεται αυτοσκοπός και στόχος;

Οι περισσότεροι άνθρωποι που πράττουν κάποια ηρωική πράξη δηλώνουν ότι δεν έκαναν κάτι το ιδιαίτερο και ότι ο καθένας θα έπραττε το ίδιο εάν ήταν στην θέση τους. Αρνούνται να σκεφτούν τους εαυτούς τους ως ήρωες. Οι πράξεις τους θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ηρωικές αλλά δεν μπορούν οι ίδιοι να ονομαστούν ήρωες διότι ποτέ δεν έπραξαν με τέτοιον τρόπο ώστε να αλλάξουν το ίδιο το σύστημα με το να φέρουν άλλους στην εξουσία του συστήματος.

Ο ηρωισμός σήμερα είναι σπάνιος αλλά αυτός που πραγματικά είναι ξεχωριστός είναι ο ήρωας. Και οι δύο χαρακτηρισμοί βασίζονται στην κοινωνία. Πρέπει να υπάρχει κοινωνική ευαισθησία σχετικά με την σημαντικότητα και την σοβαρότητα της επίπτωσης μιας πράξης για να εκτιμηθεί και να χαρακτηρισθεί ηρωική και για το άτομο που την έπραξε να κριθεί ήρωας. Πάντα όμως εξαρτάται από το ποιος απονέμει την συγκεκριμένη ιδιότητα στο άτομο.

Στοιχεία όπως, σοφία και γνώση, κουράγιο, εγκράτεια, υπερβατικότητα (τα πιστεύω και οι πράξεις του να υπερβαίνουν τον αισθητό κόσμο) είναι κάποιες από τις ανθρώπινες αξίες που χαρακτηρίζουν όμως ηρωικές πράξεις. Από αυτές, το κουράγιο, η δικαιοσύνη και η υπερβατικότητα είναι τα κύρια χαρακτηριστικά του ηρωισμού. Ιδιαίτερα η αυτοπεποίθηση και η ικανότητα που διαμορφώνουν τα παραπάνω στοιχεία, στην πιθανή συνάντηση και αντιμετώπιση κάποιου κινδύνου για κάποιον σκοπό. Σύμφωνα με ψυχολόγους, ο συνδυασμός του κουράγιου με το πάθος για τον σκοπό έχει μεγαλύτερο ποσοστό επιτυχίας από το να χαρακτηρισθεί κάποιος ήρωας μόνο με το κουράγιο του.

Ποια είναι η σχέση όμως μεταξύ του ηρωισμού, του ήρωα και του ηγέτη; ποιο είναι το κοινό στοιχείο που έχουν οι συγκεκριμένοι χαρακτηρισμοί και αναγκάζουν εσάς αυτή την στιγμή να διαβάζετε αυτές τις σειρές; Ίσως το κοινό στοιχείο των παραπάνω χαρακτηρισμών είναι ένα, η ανάγκη. Η ανάγκη για ηρωισμούς, για ήρωες και κυριολεκτικά σήμερα για ηγέτες. Ανθρώπους που έχουν σαν μέλημα τους ή καθήκον τους να προσέξουν την κοινωνία όπου βρίσκονται, την θρησκεία την οποία υπηρετούν, την εταιρεία όπου εργάζονται.

Η διάσταση που δίνεται μπορεί να φαίνεται ότι είναι παρμένη από παραμύθι, αλλά η ανάγκη για αληθινούς ανθρώπους με χαρακτηριστικά σαν του ήρωα ίσως μας δίνει πιο ξεκάθαρα την πραγματική διάσταση ενός άλυτου ακόμα προβλήματος και το οποίο γεννάει πολλά περισσότερα, την έλλειψη πραγματικών ηγετών.