Η Ευρωπαϊκή Ένωση, σύμφωνα με το όραμα του Μονέ, Σουμάν, και λοιπών βασιζόταν στις αρχές της αλληλεγγύης , εμπιστοσύνης και κοινότητα συμφερόντων που θα ένωναν τους λαούς της Ευρώπης. Πρακτικά αυτό θα ενισχυόταν από μια αναδιανομή από τις πιο πλούσιες προς τις πιο φτωχές χώρες μέσω των Ευρωπαϊκών Ταμείων.
Οι πρόσφατες εξελίξεις δείχνουν πως οι παρακάτω αρχές έχουν ατονήσει ως ξεχασθεί. Για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες, ο ευρωπαϊκός προϋπολογισμός μειώθηκε κάτω από το 1% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ (0,95%) προς αγανάκτηση του κου Σουλτς και της πλειοψηφίας των μελών του Ευρωκοινοβουλίου. Έχουμε φτάσει σε μια αλληλεγγύη 0,95%.
Η κριτική όμως στην πολιτική λιτότητας μνημονιακών και μη χωρών, θέτει σε ακόμα χειρότερη αμφισβήτηση τις ευρωπαϊκές αρχές. Βέβαια, η παροχή δανείων με χαμηλά επιτόκια προς τις μνημονιακές χώρες έχει ερμηνευτεί από μερικούς ως δείγμα αλληλεγγύης, αν και η συμμετοχή ενός μη ευρωπαϊκού οργάνου, του ΔΝΤ, ερμηνεύεται από άλλους ως ένα είδος Δούρειου Ίππου παρέμβασης μη Ευρωπαίων στην ΕΕ.
Η βασική όμως κριτική αφορά τα ίδια τα μέτρα που λαμβάνονται, ως προς την αποτελεσματικότητα των αποτελεσμάτων τους. Η μεγάλη πλειοψηφία συμφωνεί πια πως τα διαρθρωτικά μέτρα και οι ιδιωτικοποιήσεις έπρεπε να έχουν προχωρήσει εδώ και δεκαετίες και ότι τα δυο πρώτα χρόνια δεν προχώρησαν βαραίνει την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ αλλά και την τρόικα που δεν επέμενε τότε για την εφαρμογή τους. Όμως, η «εσωτερική υποτίμηση» οδηγεί στο καταστροφικό σενάριο 30-30-30 μέχρι το τέλος του 2013 (30% ανεργία, 30% συνολική πτώση του ΑΕΠ και μέσο εισόδημα συγκρίσιμο με εκείνο των αρχών του 1980, δηλαδή 30 χρόνια πίσω). Και φυσικά, η παραδοχή του λάθους πολλαπλασιαστή από την τρόικα, απλά δικαιώνει όσους είχαν ασκήσει κριτική και είχαν κάνει σωστές προβλέψεις, αλλά δεν αλλάζει την κατάσταση. Η δε δικαιολογία της τρόικα πως αν είχαν γίνει οι διαρθρωτικές αλλαγές έγκαιρα, η ύφεση θα ήταν πολύ μικρότερη, είναι τουλάχιστον παιδαριώδης γιατί αγνοεί το θέμα των χρονικών υστερήσεων και της ζήτησης, που γνωρίζουν και οι δευτεροετείς φοιτητές των οικονομικών. Ακόμα κι αν όλα τα μέτρα είχαν ληφθεί εντός του 2010, οι χρονικές υστερήσεις δεν θα είχαν αλλάξει καθόλου τα δεδομένα για το 2010, ελάχιστα για το 201 και λίγο ίσως για το 2012.Αλλά στο περιβάλλον ακραίας ύφεσης, πόσα νέα κομμωτήρια θα είχαν ανοίξει και πόσα νέα ταξί και φορτηγά θα κυκλοφορούσαν ακόμα και αν είχαν ανοίξει έγκαιρα τα επαγγέλματα;
Το κύριο πρόβλημα όμως που ξεχνούν συχνά πολιτικοί και τεχνοκράτες, είναι η αντίληψη των πολιτών για τα μέτρα που δεν είναι σε περίπτωση κρίσης ούτε λογική, ούτε αντικειμενική. Οι πολίτες του Νότου και του Κέντρου της Ευρώπης θεωρούν την ΕΕ υπεύθυνη για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν και η συμπεριφορά πολιτικών του Βορρά και εκπροσώπων της τρόικα στις μνημονιακές χώρες ενισχύουν αυτή την αντίληψη. Το κύριο λάθος πολιτικής είναι πως το κύριο βάρος της αναγκαίας αλλαγής του δημοσίου τομέα φέρεται από τον ιδιωτικό τομέα και τους πολίτες: στην Ελλάδα, το 1,3εκ. άνεργοι είναι από τον ιδιωτικό τομέα, η φορολογία εισοδημάτων και περιουσιών βαρύνει τους πολίτες (όπως και στην Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία, Ουγγαρία, Ρουμανία κλπ) , οι ιδιώτες υπέστησαν το κούρεμα των ομολόγων κλπ.
Στην Κύπρο οι ιδιώτες καταθέτες άνω των 100.000€ θα χάσουν μεγάλο μέρος των αποταμιεύσεων τους. Και εδώ η κα Μέρκελ μίλησε για εν μέρει μη διαφανείς κανόνες του κυπριακού χρηματοοικονομικού τομέα, ξεχνώντας όμως πως παρεμφερείς κανόνες ισχύουν πχ στο Λουξεμβούργο και τα νησιά της Μάγχης, το Μαν κλπ. Ποιά είναι λοιπόν η αλληλεγγύη της ΕΕ προς τους Κύπριους πολίτες; Είναι αλληλεγγύη, εμπιστοσύνη και κοινότητα συμφερόντων να τίθενται μπροστά στο κυνικό δίλημμα, πως είτε δέχεσθε τους όρους μας, είτε σας αφήνουμε να πτωχεύσετε γιατί είσαστε μικρή χώρα; Προκαλεί σε κανέναν εντύπωση η δήλωση του αρχιεπισκόπου Κύπρου πως η Κύπρος θα έπρεπε να αποχωρήσει από το ευρώ όποτε μπορεί; Πόσοι Κύπριοι θα συμφωνούσαν με αυτό; Το πόσοι Ιταλοί διαφωνούν με την επιβαλλόμενη πολιτική από την ΕΕ φάνηκε στα αποτελέσματα των εκλογών.
Στην Ελλάδα, κάθε φορά που η τρόικα επιμένει σε συνέχιση μέτρων που έχουν αποδειχθεί ατελέσφορα, όπως η αύξηση του ΦΠΑ στην εστίαση, ή η εξίσωση του φόρου καυσίμων θέρμανσης – κίνησης, ή στη συνέχιση μέτρων όπως η είσπραξη του τέλους μέσω της ΔΕΗ που οι Έλληνες (όπως και πολλοί Ιταλοί με τον φόρο περιουσίας) εξισώνουν με ληστεία, πλήττεται η ευρωπαϊκή εικόνα. Αλληλεγγύη στην καταστροφή; Στην ανεργία; Στο κρύο λόγω έλλειψης θέρμανσης; Στην λεηλάτηση των περιουσιών; Εμπιστοσύνη σε εκείνους που επιβάλουν μέτρα που, σύμφωνα με την πλειοψηφία συνταγματολόγων, καταπατούν δημοκρατικά και συνταγματικά δικαιώματα; (Κασιμάτης, Κατρούγκαλος, Παπαδημητρίου, Σωτηρέλης, Χρυσογονος κα) Η επιβολή χαρατσιών κάθε είδους πηγάζει από μια ευρωπαϊκή κοινότητα συμφερόντων;
Η σημερινή κατάσταση σε πολλές χώρες της Ευρώπης μου θυμίζει την Κίνα του 19ου –αρχών 20ου αιώνα, της δυναστείας των Τσινγκ (μαντζουριανή). Τότε, μια αδύναμη Κίνα αναγκαζόταν να δανείζεται από την Δύση (και τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία). Όταν φάνηκε ανίκανη να αποπληρώσει τα δάνεια της, οι δανειστές έστειλαν τις κανονιοφόρους τους να επιβάλλουν απεχθή μέτρα, οικονομικά, νομικά (ετεροδικία) και πολιτικά. Κι επειδή στην Κίνα δεν υπήρχε μεγάλη ζήτηση για δυτικά αγαθά, οι Δυτικοί ανάγκασαν τους Κινέζους με πόλεμο, να δέχονται εισαγωγές οπίου από την Ινδία, τότε βρετανική. Πρόκειται για τους γνωστούς πολέμους του οπίου. Ακολούθησαν επαναστάσεις (Ταϊπινγκ στα 1850, Μπόξερ το 1900), η πτώση της αυτοκρατορίας το 1911, εμφύλιος πόλεμος, εισβολή των Ιαπώνων το 1936, μέχρι την επικράτηση του κουμμουνισμού το 1949.
Όλο και περισσότερο οι Έλληνες αντιμετωπίζουν τους κυρίους Τόμσεν, Μόρς και Μαζούρ ως τους πλοιάρχους των κανονιοφόρων της ΕΕ που έρχονται κάθε φορά και απειλούν να επιβάλλουν νέα και σκληρότερα μέτρα. Έτσι τους αντιμετωπίζουν Πορτογάλοι και Ιρλανδοί και σύντομα και οι Κύπριοι. Ίσως ακόμα δεν τους ονομάζουν «ξένους διαβόλους» όπως οι Κινέζοι, όμως η φρασεολογία που χρησιμοποιείται από πολλούς δεν διαφέρει στην ουσία!
Αυτή δεν είναι η Ευρώπη που σχεδιάζαμε όταν συμμετείχα στην ομάδα Ντελόρ-Μορώ για την προετοιμασία της ΟΝΕ. Αν δεν ξαναγυρίσουμε στην Ευρώπη της αλληλεγγύης το μέλλον της είναι δυσοίωνο.
Δεν είμαι οπαδός θεωριών συνομωσίας. Όμως η Κύπρος έχει καταγραφεί ως χρηματοοικονομικό κέντρο τουλάχιστον για την ερχόμενη δεκαετία. Κατανοώ λοιπόν εκείνους που πιστεύουν πως αυτό ωφελεί ανταγωνιστικά ευρωπαϊκά κέντρα, όπως και την Φρανκφούρτη, και εκείνους που πιστεύουν πως είναι πιο εύκολο να εκμεταλλευτούν κάποιοι τον φυσικό πλούτο (για την Κύπρο και την Ελλάδα κυρίως τον ενεργειακό) μιας καταστραμμένης οικονομικά και επιτηρούμενης χώρας, όπως στο παράδειγμα της Κίνας του 19ου αιώνα.
* Ο Νίκος Κ. Κυριαζής είναι ο Καθηγητής Οικονομικού Τμήματος Πανεπιστημίου Θεσσαλίας/ συγγραφέας
