Ας προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τον Schäuble και ό,τι συμβολίζει. Πλέον πρόσφατος λόγος για ενίσχυσι της φήμης του υπήρξε η πρότασή του για «κούρεμα» των καταθέσεων στην Κύπρο κατά 40% (τελικώς επέρασαν μικρότερα ποσοστά). Μονιμότερος λόγος, η σύνδεσή του με το «αυστηρό» προτεσταντικό πνεύμα και κατ’ επέκτασι με τις πολιτικές λιτότητος επί των «οκνηρών» (ίσως και «αυθαδών») του Νότου.
Ωστόσο, αν ήμουν Schäuble και ήξερα ότι εμμέσως ή ευθέως, αργά ή γρήγορα, μέγα τμήμα των πακέτων βοηθείας προς την Α ή Β χώρα επέπρωτο να επιβαρύνει τους Γερμανούς φορολογουμένους, θα το εύρισκα δίκαιο, προκειμένου να γίνει αυτό ή να το απαλύνω, να επιβαρύνω (τουλάχιστον εν μέρει) άλλους – δηλ. τους πολίτες της χώρας, που θα λάβουν την «βοήθεια».
Η στάση αυτή, πέραν άλλων σκοπιμοτήτων, εκπορεύεται απ’ την προτεσταντική αντίληψι περί προσωπικής ευθύνης – κάτι ξένο τόσο προς τον καθολικισμό όσο προς την ορθοδοξία. Οταν έχεις μάθει είτε να περιμένεις συνεχή φροντίδα απ’ τους άλλους είτε βεβαία συγχώρεσι των όποιων αμαρτιών (λαθών) σου, είναι σκληρό όταν έρχεται η στιγμή ν’ αντιμετωπίσεις ο ίδιος τις συνέπειες των επιλογών σου, αμέσων ή εμμέσων (π.χ., εκείνων που έκανες διά της ψήφου σου). Είναι τομέας αυτός στον οποίον ειδικά εμείς οι Ελληνες δεν τα πάμε πολύ καλά…
Υπάρχει, ωστόσο, αντίλογος. Αν εμείς, οι «αυθάδεις» του Νότου (η έκφραση είναι του γυιού μου, προσποιουμένου Πρώσσο αξιωματικό), δανεισθήκαμε για 10ετίες επάνω απ’ τις παραγωγικές μας δυνατότητες, άρα φέρουμε (κυβερνήτες και ψηφοφόροι) «προσωπική» ευθύνη, δεν φέρουν άραγε «προσωπική ευθύνη» για το «έωλον» των επενδύσεών των εκείνες αι ξένες τράπεζες, κεφάλαια και ταμεία, που τόσα χρόνια εδάνειζαν το ελληνικό κράτος (λες και δεν ήξεραν την κατάστασι της ελληνικής οικονομίας);
Δεν έπρεπε (και) αυτές να «τιμωρηθούν» με άμεσο «κούρεμα» του ελληνικού χρέους, που κρατούσαν; Από την άλλη, αν η συζήτηση αφεθεί να περιστραφεί γύρω από ηθικολογίες, γιατί να φέρουν ευθύνη αι, λ.χ., ελληνικές τράπεζες και ταμεία, που βάσει νομοθεσίας ήταν υποχρεωμένες, σε Χ βαθμό, να αγοράζουν κρατικά ομόλογα;
Γιατί δηλ. να είναι «υπεύθυνες» για το «μη εθελοντικό» τμήμα των σχετικών επενδύσεων και να έχουν υποχρεωθή σε δυσβάστακτο PSI; Και, γενικώτερα, δεν φέρουν ευθύνη οι κύριοι αρχιτέκτονες του ευρώ (κυρίως δηλ. η Γερμανία), που έφτειαξαν «ανάπηρη» κεντρική τράπεζα (την μόνη στον κόσμο) στερώντας την απ’ την εντολή να «κόβει χρήμα» για ν’ αντιμετωπίζει έκρυθμες & εκρηκτικές καταστάσεις; Δεν φέρουν ίσως ευθύνη και για το ότι δέχθηκαν την Ελλάδα στην ευρωζώνη – που με την σειρά της φέρει ευθύνη για το ότι εισήλθε με έωλα στοιχεία (και δεν υπήρξε η μόνη);
Αλλ’ ας φύγουμε απ’ την ηθικολογία. Ηταν άραγε γερμανικός «δόλος» το ότι η αρχιτεκτονική του ευρώ υπήρξε εξ αρχής λανθασμένη; Όχι – μάλλον σε γερμανική (και πανευρωπαϊκή) οικονομολογική και, κυρίως, πολιτική ανικανότητα παραπέμπει αυτό, καθώς ούτε μία «δολία» Γερμανία ΄μπορούσε να «ποντάρει» στο ότι 15 χρόνια μετά θα εκδηλωνόταν παγκόσμια πιστωτική κρίση, που θα κτυπούσε φυσικά κυρίως τις χώρες με τις περισσότερες παθογένειες, καθώς και στο ότι η «ηγεμονία» της μόνο μές από μία τέτοια κρίσι θα ηδύνατο να επιβληθεί.
Όχι – γιατί υπάρχουν κι άλλοι τρόποι, ολιγώτερο επικίνδυνοι και με μικρότερο κόστος, να επιβάλεις την ηγεμονία σου όταν είσαι οικονομικά ισχυρότερος – τρόποι που ενέχουν οφέλη και για τα δύο μέρη, αντί μόνο (πρόσκαιρο) όφελος για το ένα και καταστροφή για το άλλο. Δεν λειτουργεί έτσι η ελεύθερη οικονομία – οιοδήποτε οικονομολογικό εγχειρίδιο τα τεκμηριώνει αυτά.
Απλώς η Γερμανία και άλλοι δεν υπελόγισαν ότι το πολιτικό πρόβλημα, του πώς θα έχεις μία «πλήρη» κεντρική τράπεζα, που όμως δεν θα κατακλυσθεί απ’ την ανάγκη να «κόβει χρήμα» για να στηρίζει κρατικές δαπάνες τύπου «λευκής επιταγής» σ’ όλη την ευρωζώνη, άρα μία κεντρική τράπεζα, που θα συνδυάζεται με κοινή & ορθολογική δημοσιονομική πολιτική, ότι αυτό λοιπόν το πολιτικό (κατ’ ουσίαν) πρόβλημα θα ετίθετο τόσο σύντομα μετά την εισαγωγή του ευρώ.
Περίμεναν ότι υπήρχαν τα χρονικά περιθώρια να διευθετηθεί συν τω χρόνω και απαλά – μια που κοινή δημοσιονομική πολιτική σημαίνει περιορισμό εθνικής κυριαρχίας. Όταν ξέσπασε η κρίση, αντέδρασαν – και αντιδρούν – εν μέρει σπασμωδικά, χαοτικά και, οι Γερμανοί ιδίως, με κάποια ισχυρή δόσι ηθικολογίας (μια που έχουν και εκείνοι την ΄δική των εκλογική πελατεία) – κακός, όμως, σύμβουλος η ηθικολογία για την αντιμετώπισι οικονομικών προβλημάτων.
Τώρα πιά οι Γερμανοί κάνουν το ένα λάθος μετά το άλλο, με τελευταίο το «κούρεμα» των κυπριακών καταθέσεων. Και, ακόμη και αν έχουν την πρόθεσι, μετά τις εκλογές του Σεπτ. 2013, να πάρουν άλλα μέτρα, πιο αναπτυξιακά, ολιγώτερο καταστροφικά για τον Νότο (και για τους ιδίους, σ’ ένα βάθος χρόνου), είναι ζήτημα αν ο εκ μέρους των χειρισμός της κρίσεως είναι αναστρέψιμος στις συνέπειές του αν το παρόν πλαίσιο συνεχισθεί.
Φρονώ πως η οικονομική & κοινωνική δυσπραγία στον Νότο είναι πλέον τόσο μεγάλα, ώστε το κόστος ανατάξεως του Νότου να υπερβαίνει ακόμη και τις δυνατότητες μιας πιθανόν πρόθυμης να βοηθήσει Γερμανίας. Χρειάζονται άλλα εργαλεία: (α) Είτε να επιτραπεί επιτέλους στην ΕΚΤ να «κόψει χρήμα» για ν’ αγοράσει χρέος (ιδιωτικό και, κυρίως πλέον, επίσημο), αλλά και για να χρηματοδοτήσει ένα «σχέδιο Μάρσαλ» για τον Νότο. (β) Είτε να φύγουν κάποιες χώρες απ’ το ευρώ, προεξαρχουσών Ελλάδος, Κύπρου, Ιταλίας, Ισπανίας, διαγράφουσες όμως μέγα τμήμα του χρέους των, πράγμα που σχεδόν σίγουρα συνεπάγεται και περιορισμό της ευρωζώνης (ή «μαρκοζώνης») στον γερμανικό αυτής πυρήνα.
Λέγεται ότι η νομισματική χρηματοδότηση του χρέους θα οδηγήσει σε υψηλό πληθωρισμό. Δεν αληθεύει. Λ.χ., εδώ και 4 έτη η Fed «κόβει χρήμα» κι όμως ο πληθωρισμός στις ΗΠΑ παραμένει χαμηλός (για λόγους, που δεν επαρκεί ο χώρος ν’ αναπτύξουμε). Εκείνο που θα συνέβαινε είναι ότι θα ανέβαινε ο πληθωρισμός περίπου στο 6%-8% στην ευρωζώνη την πρώτη χρονιά εφαρμογής του μέτρου, κατόπιν δε – και με τους όρους ότι (α) θα προχωρούσε παράλληλα η κοινή δημοσιονομική πολιτική, (β) θα προωθούνταν/επιβάλλονταν παράλληλα μεταρρυθμίσεις στην πραγματική οικονομία των χωρών του Νότου – θα σημειωνόταν ανάπτυξη με αποκλιμάκωσι του πληθωρισμού. Αλλωστε η απ’ την ΕΚΤ αγορά χρέους ΄μπορούσε να γίνει με περιορισμό των όποιων πληθωριστικών επιπτώσεων – π.χ., με αντικατάστασι του αγοραζομένου χρέους από μακροχρόνια ομόλογα της ΕΚΤ, που θα ωρίμαζαν σε διαφορετικά έτη.
Απομένει η φυγή απ’ το ευρώ και η ταυτόχρονη μονομερής διαγραφή χρέους. Ο κυριώτερος λόγος εμμονής στο ευρώ – και τα μνημόνια – ήταν το ότι αυτά θα λειτουργούσαν ως μέσον αναγκαίας μεταρρυθμιστικής πιέσεως επί πολιτικών ελίτ και πληθυσμών, που ολίγη διάθεσι για τέτοιες απεδείχθη ότι είχαν/έχουν. Ωστόσο, αι εξελίξεις (π.χ., δημευτική φορολόγηση ακινήτων εν Ελλάδι, «κούρεμα» κυπριακών καταθέσεων σήμερα, άλλων καταθέσεων αύριο) δείχνουν να υπερβαίνουν αυτό το σενάριο.
Η καχεξία του Νότου είναι τόσο μεγάλη, τα μέτρα τόσο απερίσκεπτα, βίαια και βεβιασμένα όσο και απάνθρωπα (με συνευθύνη, φυσικά, εγχωρίων ελίτ και προνομιούχων ομάδων), ώστε μάλλον επιβάλλεται, τουλάχιστον στην Ελλάδα, η δημιουργία μιάς μεγάλης εθνικής συμμαχίας για μια άλλη πολιτική, ιδανικά σε συμμαχία με άλλες χώρες του Νότου.
Στο πλαίσιο αυτό, μία Αριστερά, που θ’ απεμπολήσει τις εξαλλοσύνες της υπέρ λαθρομεταναστεύσεως, μεγάλου Δημοσίου, υψηλής φορολογίας, κλειστών επαγγελμάτων, κρατικών μονοπωλίων και «βάχαλου» και κατά της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, αλλά θα «πλασαρισθεί» ως δύναμη προστασίας της υπό ευρεία έννοια μεσαίας τάξεως εκμεταλλευομένη το «άμωμο» (υποτίθεται) ηθικό της κεφάλαιο (κατ’ αντιδιαστολή με τις «διεφθαρμένες» παραδοσιακές ελίτ), θα ήταν καταλυτική.
Και, βεβαίως, μία τέτοια στροφή υλοποιημένη από μια μεγάλη εθνική συμμαχία θα οδηγούσε και σε άλλου είδους διεθνείς «συμμαχίες», μακριά απ’ τα δεσμά μιάς γερμανοκρατουμένης Ευρώπης, όπως αυτή εκφράζεται μες απ’ το ευρώ και τον Schäuble, αλλά μέσα στην Ευρωπαϊκή Ενωσι.
Ο κ. Νικόλαος Πειρουνάκης είναι οικονομολόγος
