Οι κυβερνήσεις είναι εθνικές αλλά οι κυβερνώμενοι είναι πολίτες του κόσμου

Τίποτα δεν είναι πιο επικίνδυνο για την παγκοσμιοποίηση από ένα χαώδες κενό εξουσίας που έχει προκύψει τις τελευταίες δεκαετίες, με την διαφορά ανάμεσα στο εθνικό πεδίο της πολιτικής και την παγκόσμια φύση της αγοράς για αγαθά, κεφάλαια και υπηρεσίες.

Όταν οι αγορές υπερβαίνουν τις εθνικές νομοθεσίες προκύπτει οικονομική κρίση και αστάθεια, όπως γίνεται σήμερα με την παγκοσμιοποίηση της οικονομίας. Και η απόπειρα να τεθούν νέοι κανόνες από υπέρ-εθνικούς γραφειοκρατικούς διεθνείς οργανισμούς, όπως τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου ή την Κομισιόν, μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα έλλειμμα δημοκρατίας και νομιμοποίησης.

Πώς άραγε μπορεί να αμβλυνθεί αυτό το ένα χαώδες κενό εξουσίας ; Μια επιλογή είναι η επαναθέσμιση του κρατικού, εθνικού και δημοκρατικού ελέγχου ώστε να είναι πάνω από τις διεθνείς αγορές, κάτι δύσκολο αλλά όχι ακατόρθωτο, ούτε εχθρικό σε μια υγιή παγκοσμιοποίηση. Όπως τονίζω στο βιβλίο μου «Το παράδοξο της παγκοσμιοποίησης», η λειτουργικότητα της παγκόσμιας οικονομίας θα αυξηθεί μόνο αν επεκτείνουμε το πεδίο για τις εθνικές κυβερνήσεις ώστε να διατηρήσουνε ποικιλία στους νόμους τους.

Ίσως όμως να υπάρχει ένας ακόμη δρόμος: αυτός που αποδέχεται την κυριαρχία των εθνικών κυβερνήσεων, αλλά στοχεύει στον επαναπροσδιορισμό των εθνικών συμφερόντων σε μια πιο οικουμενική κατεύθυνση. Αυτό απαιτεί οι πολίτες κάθε κράτους να αρχίσουν να βλέπουν τους εαυτούς τους πιο πολύ ως πολίτες της «υφηλίου», με τα συμφέροντα τους να επεκτείνονται πέραν των συνόρων της πατρίδας τους. Αξιωματικά, οι εθνικές κυβερνήσεις είναι υπόλογες για τους πολίτες τους, οπότε, όσο πιο παγκοσμιοποιημένα συμφέροντα έχουν οι πολίτες τους, τόσο πιο παγκοσμιοποιημένα υπεύθυνη θα είναι η εθνική πολιτική κάθε χώρας.

Μπορεί αυτό να μοιάζει λίγο με άπιαστο όνειρο. Ομως έχει ήδη συμβεί. Της παγκόσμιας εκστρατείας για την ανακούφιση του χρέους στις φτωχές χώρες ηγήθηκαν διάφορες Μ.Κ.Ο. που πέτυχαν να πείσουν νέους πολίτες σε πλούσια κράτη να πιέσουν τις κυβερνήσεις τους προς αυτή την κατεύθυνση.

Τέτοιες απόπειρες να «παγκοσμιοποιηθούν» εθνικές κυβερνήσεις έχουν μεγάλο αντίκτυπο ειδικά για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, που αποτελεί το πιο φλέγον πρόβλημα απ’ όλα. Κάποιες από τις πιο σημαντικές πρωτοβουλίες για την προώθηση πράσινης ανάπτυξης είναι αποτέλεσμα περιφερειακών και τοπικών πιέσεων.

Σύμφωνα με τον Αντριου Στιρ, πρόεδρο του Ινστιτούτου Διεθνών Πόρων, πάνω από 50 αναπτυσσόμενες χώρες αυτό τον καιρό εφαρμόζουν ακριβές πολιτικές περιορισμού της κλιματικής αλλαγής. Από τη σκοπιά του εθνικού συμφέροντος, αυτή η κίνηση δεν βγάζει απολύτως κανένα νόημα, δεδομένης της παγκοσμιοποιημένης φύσης του ζητήματος. Κάποιες από τις πολιτικές αυτές έχουν ως κίνητρο την απόκτηση ενός ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος, όπως για παράδειγμα η υποστήριξη της Κίνας στις πράσινες βιομηχανίες.

Πάρτε για παράδειγμα την Καλιφόρνια στις ΗΠΑ. Στις αρχές του 2013 εγκαινίασε ένα νέο σύστημα για τον περιορισμό των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα με στόχο μέχρι το 2020 αυτές να κατέβουν στα επίπεδα του 1990. Ο Άρνολντ Σβαρτσενέγκερ, Ρεπουμπλικάνος κυβερνήτης της πολιτείας το 2006, υπέγραψε για την νομοθετική εφαρμογή του και το σύστημα αποδείχτηκε τόσο επιτυχημένο, που παραμένει ακόμη δημοφιλές αποτελώντας υπόδειγμα για την υπόλοιπη χώρα.

Ωστόσο, όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις της ΜΚΟ «Παγκόσμια Έρευνα Αξιών», πρέπει ακόμη να καλυφθεί αρκετό έδαφος, αφού αυτοί που δηλώνουν από μόνοι τους «πολίτες του κόσμου» υπολείπονται σχεδόν 15-20 ποσοστιαίων μονάδων έναντι όσων δηλώνουν «πολίτες του κράτους τους». Ακόμη κι αυτός ο όρος, «πολίτης του κόσμου», θα είναι ες αεί μεταφορικός, ίσως διότι μπορεί να μην σχηματιστεί ποτέ μια παγκόσμια κυβέρνηση. Αλλά όσο περισσότερο αναλογιζόμαστε τους εαυτούς μας ως «πολίτες του κόσμου» και εκφράζουμε τις προτιμήσεις μας στις κυβερνήσεις μας, τόσο λιγότερο θα χρειάζεται να πιστεύουμε στην αυταπάτη μιας παγκόσμιας κυβέρνησης.