Η ευρωπαϊκή ενοποιητική διαδικασία από το 1957 (Συνθήκες της Ρώμης) μέχρι σήμερα εξασφάλισε στην Ευρώπη ειρήνη, ευημερία και συνείδηση κοινότητας προκειμένου να ξεπεραστούν οι αντιθέσεις. Με την ευρωπαϊκή ενοποίηση αντλήσαμε τα διδάγματα από τις αιματηρές αντιπαραθέσεις του παρελθόντος.

Αυτό ήταν περίπου και το μήνυμα της βράβευσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης με Νομπέλ Ειρήνης.

Πέρα από την ειρήνη, τη σταθερότητα και την ευημερία, στις επιτυχίες της ευρωπαϊκής ενοποίησης συμπεριλαμβάνονται οι αρχές, αλλά και η μορφή συνεργασίας στην Ευρώπη: δημοκρατία, ισότητα δικαιωμάτων, διαφάνεια, επικουρικότητα, αξιοπρέπεια του ανθρώπου, ελευθερία, αλληλεγγύη και ανεκτικότητα είναι μερικές από τις βασικές αξίες της ΕΕ, καθώς η ΕΕ δεν είναι απλώς ένας οικονομικός χώρος αλλά και μια κοινωνία αξιών.

Σήμερα είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τη ζωή στην Ευρώπη χωρίς την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ευρωζώνη. Αν δεν είχε γίνει η ενοποίηση, η οικονομική ανάπτυξη της Ευρώπης θα είχε προχωρήσει με πολύ πιο αργούς ρυθμούς. Δεν θα υπήρχε ενιαία πολιτική ανταγωνισμού, ενιαία αγορά ή κοινό νόμισμα. Οι εμπορικές συναλλαγές μεταξύ των χωρών της Ευρώπης θα ήταν μικρότερες και θα υπήρχε μεγαλύτερη μακροοικονομική αστάθεια. Το μεγάλο επίτευγμα της ΕΕ είναι η εδραίωση του «κράτους προνοίας» και του «κράτους των υπηρεσιών». Αυτό το κράτος έχει σκοπό να υπηρετεί τους πολίτες, όχι να τους εξουσιάζει. Πρόκειται για μια φιλελεύθερη ιδέα (κατά την παραδοσιακή ευρωπαϊκή έννοια), οι οποία βασίστηκε στη σκέψη των μεταπολεμικών γερμανών στοχαστών και νομοθετών, όπως ο Λούντβιχ Έρχαρντ.

Τι εξυπηρετεί όμως σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση και ποιο είναι το μέλλον της; Τι έχει ήδη επιτευχθεί προς όφελος των πολιτών της και ποιες νέες προκλήσεις αντιμετωπίζει σήμερα; Όσο διευρύνεται και θα έχει 27, 28 από τον προσεχή Ιούνιο με την ένταξη της Κροατίας ή περισσότερα κράτη-μέλη, ποιες αλλαγές πρέπει να προωθήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση; Σε μια περίοδο έντονης παγκοσμιοποίησης, μπορεί η Ένωση να ανταγωνιστεί με επιτυχία άλλες μεγάλες οικονομίες; Μπορεί να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο στην παγκόσμια σκηνή;

Θα βαδίσει τελικά η Ευρωπαϊκή Ένωση προς το σχήμα των Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης, όπως το περιγράφουν ο πρώην πρωθυπουργός του Βελγίου Γκυ Φερχόφσταντ και ο Ντανιέλ Κον Μπεντίτ στο πρόσφατο βιβλίο τους ή στο τέλος θα παραμείνει ένα πλαίσιο συνεργασίας και ανταγωνισμού ανάμεσα σε διαφορετικά κράτη, τα οποία απλώς θα συμμετέχουν στο ίδιο οικοδόμημα;

Και ποιες είναι οι προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των κρατών μελών της για τις επόμενες δεκαετίες; Η ΟΝΕ δεν μπορεί πλέον να προχωρεί στηριζόμενη στο ένα πόδι, το νομισματικό- αυτό θα ήταν αντίθετο και προς το πνεύμα των Συνθηκών. Από την απουσία στενού συντονισμού των εθνικών οικονομικών πολιτικών προέρχεται το έλλειμμα στην ανάπτυξη αλλά και η έλλειψη θέσεων απασχόλησης, υποστηρίζει ο Ζακ Ντελόρ, και μας θυμίζει ότι ο κοινωνικός διάλογος που είχε εγκαινιάσει ο ίδιος το 1985 σήμερα έχει καταντήσει μια ρουτίνα. Δεν γεννά νέες εγγυήσεις, δεν ασκεί πιέσεις σε εκείνους που παίρνουν τις αποφάσεις ώστε να προχωρήσουν σε μια αειφόρο και αλληλέγγυα ανάπτυξη.

Τα τελευταία χρόνια οι ευρωπαίοι ηγέτες δεν άκουσαν προσεκτικά όσα οι πολίτες προσπάθησαν να πουν. Οι ευρωπαίοι πολιτικοί ηγέτες απέτυχαν να αφηγηθούν την ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως μια ιστορία διάδοσης της ελευθερίας.

Η πρόκληση που αντιμετωπίζει σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι να προσαρμοστεί στον κόσμο του 21ου αιώνα.

Εξάλλου, όπως φάνηκε και στις προηγούμενες δεκαετίες της ευρωπαϊκής ενοποίησης, η Ευρώπη επιβεβαιώνει την αξία της μόνον όταν επιδεικνύει την ικανότητά της να απαντά στις προκλήσεις της Ιστορίας.

*Ο Σωτήρης Ντάλης διδάσκει διεθνείς σχέσεις και διεθνή πολιτική στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.