Αυτή την εποχή όλοι ασχολούνται με την οικονομική κατάρρευση της Ελλάδας . Και είναι απολύτως λογικό, γιατί η φτώχια και η ανεργία καλπάζουν . Υπάρχουν όμως και άλλα ζητήματα στη ζωή και στον κόσμο που προκαλούν τεράστια ηθική κρίση.

Ετσι, τον επόμενο μήνα στην Αμερική η πολιτεία της Μασαχουσέτης θα αποφασίσει εκλογικά για ένα σημαντικότατο ζήτημα . Για το εάν, δηλαδή, θα επιτραπεί σε ένα αμερικανό άρρωστο – που έχει έξι μήνες ζωή και υποφέρει απίστευτα – να πεθάνει πιο γρήγορα με τη βοήθεια του γιατρού του .

Και έτσι, για μια ακόμη φορά, επανέρχεται στην επιφάνεια το φοβερό ζήτημα της ευθανασίας (με τις ποικίλες εκφάνσεις της ), που προκαλεί παθιασμένες ( ή και παρανοϊκές) αντιδράσεις στον κόσμο της θρησκείας , της πολιτικής, αλλά και στους απλούς ανθρώπους!

Είναι άλλωστε γνωστή στην πρόσφατη ευρωπαϊκή ιστορία η υπόθεση της Ελουάνα Ενγκλάρο, της 37χρονης Ιταλίδας που διατρεφόταν με σωλήνα και ζούσε επί πολλά χρόνια σε κατάσταση φυτού ( λόγω ενός αυτοκινητιστικού ατυχήματος που της είχε συμβεί το 1992).

Ο δυστυχής πατέρας της προσπαθούσε ανεπιτυχώς να εξασφαλίσει νομικά για το παιδί του « το δικαίωμα σε έναν αξιοπρεπή θάνατο». Με άλλα λόγια μια δικαστική απόφαση που θα επέτρεπε να αποσυνδεθούν από το σώμα της τα ιατρικά μηχανήματα που την κρατούσαν στη ζωή, γιατί αυτή ήταν η επιθυμία της πριν από το ατύχημα και γιατί ο ίδιος δεν άντεχε να ζει το κορίτσι του ένα τέτοιο φρικτό μαρτύριο.

Τελικά εν μέσω μιας σφοδρής και παράλογης αντίδρασης από την καθολική εκκλησία η οποία απέρριπτε κάθε μορφή ευθανασίας, οι δικαστικές αρχές της Ιταλίας επέτρεψαν την αποσύνδεση της Ελουάνα από τα μηχανήματα που την κρατούσαν στη ζωή, μετά την απόλυτη διαβεβαίωση των γιατρών ότι ή κατάσταση της νεαρής κοπελιάς ήταν «μη αναστρέψιμη».

Βεβαίως η τότε κυβερνητική πλειοψηφία υπό τον Μπερλουσκόνι προσπάθησε – περιφρονώντας πλήρως τη δικαστική εξουσία – κυνικά και βάρβαρα να εκμεταλλευθεί αυτό το ανθρώπινο ζήτημα και κατέθεσε νομοσχέδιο στην ιταλική Βουλή ( με το οποίο απαγορευόταν ολοκληρωτικά η διακοπή της σίτισης της ασθενούς).

Ομως η ζωή πρόλαβε τις μηχανορραφίες των πολιτικών και της εκκλησίας και η ατυχής κοπελιά πέθανε, χωρίς να είναι απόλυτα διευκρινισμένο αν ο θάνατός της οφειλόταν αποκλειστικά στη διακοπή της τροφής, που είχε ήδη αρχίσει με την έγκριση των δικαστικών αρχών.

Στο σημείο τούτο συμπληρώνω τις παραπάνω καταγραφές αναφέροντας ότι σήμερα πλέον πολλές ευρωπαικές νομοθεσίες (όπως της Ολλανδίας, του Βελγίου και του Λουξεμβούργου) επιτρέπουν υπό προϋποθέσεις την ευθανασία.

Η κυριότερη προϋπόθεση είναι η ύπαρξη μιας πιστοποίησης από δύο γιατρούς ότι ο ασθενής βρίσκεται σε «καταληκτικό στάδιο» (γεγονός που αποκλείει απάνθρωπες ή «μακιαβελικές» πιέσεις από άπληστους συγγενείς , οι οποίοι απλώς προσβλέπουν στην περιουσία του ασθενούς).

Ωστόσο, όλες αυτές οι θλιβερές ιστορίες επαναφέρουν στο προσκήνιο ένα τεράστιο ζήτημα: υπάρχει ένα στοιχειώδες ανθρώπινο δικαίωμα τον «αξιοπρεπή θάνατο»;

Και η σύντομη αυτή προσέγγιση δεν θα γίνει μόνο με νομικούς όρους, αφού κάτω από το πρίσμα της δικιάς μας (αναχρονιστικής ίσως;) ποινικής νομοθεσίας τιμωρείται ακόμη και η διακοπή της τροφοδοσίας ή η «θανάτωση» (με ένεση) που γίνεται έπειτα από επίμονη απαίτηση του ίδιου του ασθενούς, ο οποίος θέλει να απαλλαγεί από το μαρτύριό του!

Ετσι, λοιπόν, θα αναφέρω τα εξής πράγματα: Το 1920 ένας φημισμένος καθηγητής του Ποινικού Δικαίου στη Γερμανία, ο Καρλ Μπίντινγκ, λίγο πριν πεθάνει υποστήριξε ότι υπάρχουν «απολεσθέντα άτομα» τα οποία, είτε λόγω ασθένειας είτε λόγω ενός τρομακτικού τραυματισμού, ζουν μια ανάξια να βιωθεί ζωή, με απλά λόγια μια ζωή που δεν αξίζει να τη ζει κανείς. Υπό αυτή την έννοια έλεγε , η πράξη της θανάτωσης ή της «ηθικής λύτρωσης» αυτών των ατόμων δεν μπορεί να αποτελεί έγκλημα.

Γιατί τα αναφέρω αυτά; Γιατί, ανεξάρτητα από το πώς διέστρεψαν χυδαία αυτή την αντίληψη οι ναζιστές, κατ’ ουσία το ίδιο πράγμα δεν έλεγε και ο συντετριμμένος πατέρας της νεαρής Ιταλίδας (στη θλιβερή ιστορία που αναφέραμε παραπάνω); Δηλαδή, ότι το παιδί του ζούσε μια βασανιστική ζωή χωρίς αξία (και νόημα);

Μήπως, λοιπόν, υπάρχει πράγματι ένα ανθρώπινο δικαίωμα στον αξιοπρεπή θάνατο και μήπως πρέπει να «ξαναδούμε» και εμείς τη δική μας ποινική νομοθεσία για να μην καταφεύγουν πολλοί στην Ελβετία (η οποία επιτρέπει και την ενεργητική ευθανασία);

Βεβαίως, σε αυτό το θέμα δεν μπορούν να υπάρχουν απόλυτες απόψεις και οι θρησκευτικές οργανώσεις αντιδρούν σφοδρά – και μερικές φορές μισαλλόδοξα και φανατικά – απέναντι σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, γιατί λένε ότι μόνο ο Θεός, ως δωρεοδότης της ζωής, μπορεί να αποφασίζει για το τέλος κάθε ανθρώπου.

Ομως στην ευρωπαική κοινή γνώμη κερδίζουν έδαφος οι αντιλήψεις που μιλούν για το δικαίωμα «αυτοκαθορισμού του ατόμου» στη ζωή και στον θάνατο («Economist», Easing death, 20/10/2012)

Ποιο είναι το συμπέρασμα; Μήπως υπάρχει αληθινά ένα τέτοιο δικαίωμα στον αξιοπρεπή θάνατο; Και μήπως ο ασθενής που υποφέρει φρικτά από το μαρτύριό του θα νιώσει την «εξωτερική επέμβαση» ως ευλογία (όπως λένε κάποιοι Αγγλοι);

Ο κ. Γρηγόρης Καλφέλης είναι καθηγητής της Νομικής Σχολής στο ΑΠΘ

kalfelis@law.auth.gr