Τα μάρμαρα της Πάρου

1. Πάλι με τ’ «αρχαία»; Απάντηση: Ναί, διοτι η ενασχόλησή-μας με τα «νέα» (τριανταπέντε χρόνια τώρα) δέν στούρησε: Όταν το 1990 φωνάζαμε για «το αντιλαϊκό τερατούργημα του δημοσίου χρέους και τις πέντε φλύκταινες του τόπου», ήμασταν μοναχικοί κινδυνολόγοι. Καλά, και με τ’ «αρχαία» τώρα τί κερδίζομε; Πρώτον, δέν είναι ανάγκη να κερδίζομε όφελος πρακτικό. Άν τύχει και τη βρίσκομε με την ανάμνηση των λόγων και των πράξεων εκείνων των σπουδαίων ανθρώπων – αυτό θα έφθανε για να τους μολογάμε. Άσε που η λαχανιασμένη ελπίδα να τους μοιάσομε πεθαίνει τελευταία.

2. Λοιπόν, στην Πάρο των σύγχρονων περιηγητών (και των όντως ευγενών κατοίκων), όποια πέτρα κι άν σηκώσεις, Ιστορίαν θ’ ανταμώσεις. Η Ιστορία όμως, τί να κάνομε, δέν γράφεται μόνον με «τας Καλάς Τέχνας» που είναι ο κύριος στόχος πολλών αρχαιογνωστικών ερευνών, αλλα (κυριότατα, θα έλεγα) με την Οικονομία και την Τεχνολογία της μελετώμενης εποχής. Αυτές είναι που στεριώνουν Κοινωνίες, αυτές μαρτυρούν το υποκείμενο εργασιακό και διανοητικό ήθος, κι αυτές άλλωστε διαπλέκονται θετικώς με την επακόλουθη επιστημονική και την καλλιτεχνική ανάπτυξη.

Εδώ λοιπόν σήμερα, ακροθιγώς έστω, θα ήθελα να αναφερθώ σε μιαν απ’ τις πιό παραγωγικές πτυχές της αρχαίας (και της νεότερης) παριανής Οικονομίας, που είναι η εκμετάλλευση του παριανού μαρμάρου.

Υπόγειες ήσαν οι περισσότερες λατομεύσεις μαρμάρου στην Πάρο – όπως άλλωστε κι οι περισσότερες λιθοληψίες στις ελληνικές πόλεις. Προηγείται λοιπόν α) η Γεωλογική γνώση περι του βάθους και της πορείας των εκμεταλλεύσιμων στρώσεων του καλού μαρμάρου. β) Έπεται η Τεχνολογία των σηράγγων, η οποία ήταν πολύ ανεπτυγμένη στην Ελλάδα χάρις στην Μεταλλευτική. Υπόγεια βαθειά πορεία και απόληψη μεταλλεύματος κατα τις πλούσιες στάθμες. Στις οποίες διανοίγονταν ενίοτε τεράστιες αίθουσες, στηριζόμενες σε στύλους που κατα διαστήματα αφήνονταν – στύλους συγκείμενους απ’ το ίδιο το υλικό του βράχου (ο οποίος απέμενε επι τούτου «ανεκμετάλλευτος»).

γ) Στην ειδικότερη περίπτωση του μαρμάρου, την εντόπιση του κατάλληλου τεμάχους ακολουθούσε μια προσεκτικότατη (επιτόπου μέσα στη στοά) απότμηση των περιττών ή ακατάλληλων μερών. Ετούτες μάλιστα οι αποτεμνόμενες λατύπες αποθηκεύονταν μέσα στις στοές, στους κενούς χώρους που είχαν αφεθεί απ’ την αρχική εξόρυξη. Μέσα στις στοές βρίσκομε σημάδια όλων των φάσεων της εξόρυξης και της πρώτης επεξεργασίας. δ) Ακολουθεί η μεταφορά του ογκολίθου προς τα πάνω. Φαντασθείτε οτι στην Πάρο οι στοές καθόδου έχουν κλίση σχεδόν ένα προς ένα. Καταλαβαίνομε λοιπόν τις δυσχέρειες «ανέλκυσης» των ογκολίθων αυτών στην επιφάνεια. ε) Ακολουθεί η ολοκλήρωση επεξεργασίας στην επιφάνεια – καμμια φορά δέ και η ίδια η γλυπτική εργασία, κάπου εκεί έξω απ’ το στόμιο γινόταν. Τέλος στ) η μεταφορά ενος τεμάχους μαρμάρου ή ενος τελειωμένου αγάλματος προς την πόλη του τελικού προορισμού.

3. Όταν θα πάτε στην Πάρο την επόμενη φορά, θα πάτε βέβαια στο Μαράθι να επισκεφθείτε τα Λατομεία – για λόγους συνέπειας: Απο ‘κεί, απο ‘κείνες τις εγκαταστάσεις άρχιζε η δοξασμένη ιστορία των Παρίων γλυπτών που δίδαξαν σ’ όλο σχεδόν το Αιγαίο απ’ τους αρχαϊκούς χρόνους, απο εκεί ξεκίνησε η παραγγελιά των Σιφνίων για τον εν Δελφοίς θησαυρό-τους (525 π.Χ.), καθώς και το μάρμαρο της Αφροδίτης της Μήλου και της Νίκης της Σαμοθράκης.

Τα στόμια των στοών είναι γενικώς μεγάλα (γύρω στα τρία επι τρία μέτρα). Τα μήκη των στοών πάνω απο 200 μέτρα. Το αντίκρισμα της οροφής εμπνέει ασφάλεια – έτσι καλά είναι επιλεγμένες οι στρώσεις που τις επιστέφουν. Άς πούμε όμως αμέσως οτι αυτό το θαύμα της Αρχαίας Τεχνολογίας ΔΕΝ είναι επισκέψιμο στο εσωτερικό του. Αλλ’ ούτε κάν μελέτες και χαρτογραφήσεις δέν μπορούν ν’ αρχίσουν, επειδή δέν έχομε λεφτά για απαλλοτριώσεις.

Μεγαλύτερο κενόν παρουσιάζεται στην μελέτη των λιμενικών εγκαταστάσεων για τη φόρτωση των ογκολίθων στα πλοία της Αρχαιότητας. Σχετική ενδέχεται να είναι η παρουσία πολλών λαξευμένων ευθύγραμμων τάφρων μικρής διατομής οι οποίες τις περισσότερες φορές διήκουν σχεδόν παράλληλα προς την ακτή, λίγο χαμηλότερα απ’ τη σημερινή στάθμη της θάλασσας. Τέτοιες «χαράξεις» βλέπει κανείς στον όρμο Λάγγερι, στο Δεσποτικό, στον Δρυό.

Για να ολοκληρωθεί το ενδιαφέρον-σας για την Τεχνολογία του μαρμάρου στην Πάρο, θα μάθετε πως (στα 1847 με 1862) ο αρχιτέκτων και πολεοδόμος Κλεάνθης, δεινός κατα τα άλλα επιχειρηματίας (μακάρι να ζούσε σήμερα, λέω) συνέλαβε το σχέδιο της διάθεσης του παρίου μαρμάρου σ’ όλη την Ευρώπη, δαπάνησε εκατοντάδες χιλιάδες δραχμών, έφερε στην Πάρο μοντέρνον εξοπλισμό, έστησε εκμετάλλευση, έστειλε δείγματα λαμπρά στο Λονδίνο, την Αγία Πετρούπολη, την Κωνσταντινούπολη – και επτώχευσε, κάτω απ’ την πίεση της Καρράρας και τις εμμονές ορισμένων εντοπίων. Και πέθανε σε ατύχημα σε ενα λατομείο-του στην Πάρο…

4. Οραματιζόμαστε μελετημένη, στερεωμένη, προβεβλημένη και πλήρως επισκέψιμη αυτήν την υπέροχη πλαγιά των αρχαίων λατομείων της Πάρου – μαζί με ποικίλα παρομαρτούντα δρώμενα• ο Δήμος έχει ήδη οργανώσει επιτυχώς μερικά απ’ αυτά.

Γιατί αισιοδοξώ, παρά την Κρίση; Διοτι το Υπουργείο Πολιτισμού, τον τελευταίο καιρό, έχει δώσει δείγματα λαμπρά φροντίδας για την «τεχνολογική αρχαιογνωσία» – όπως λ.χ. για το Ευπαλίνειον της Σάμου, για τον Δίολκο της Κορίνθου, κ.ά. Και διοτι Πολιτισμός δέν είναι μόνον τα αγάλματα.