Σε όλα τα καταπιεστικά συστήματα γεννιούνται αυτόματα δύο βασικές κατηγορίες ανθρώπων. Αυτοί που παραμένουν άνθρωποι με κοινωνική ευαισθησία και αυτοί που ακολουθούν τους νόμους μέσα από τον φόβο της τιμωρίας (κυρίως νομικής). Το πώς μεταφράζεται αυτό στη πραγματικότητα φαίνεται από τη συμπεριφορά των ατόμων –της κάθε κατηγορίας– στις καθημερινές λειτουργίες ρουτίνας που δίνουν ζωή στις νεκρές και ασφυκτικές πόλεις.
Στο τομέα της αστικής μετακίνησης που είναι και το θέμα μας, τα πράγματα δεν διαφοροποιούνται από αυτό το δίπολο συμπεριφορών, αλλά αντιθέτως, το φέρνουν στην επιφάνεια με τον πιο ρεαλιστικό τρόπο. Μπορεί προσωπικά να ανήκω πρώτα στη κατηγορία των μοτοσικλετιστών και κατά δεύτερον στη κατηγορία των ποδηλατών –με βάση την συχνότητα χρήσης του κάθε μέσου–, όμως αυτό δεν μπορεί να στρεβλώσει την αντικειμενική ματιά των πραγμάτων.
Αυτό λοιπόν που συμβαίνει στις σύγχρονες πόλεις είναι η ανισότητα και η ιεραρχική σχέση που δημιουργείται μεταξύ πεζών, ποδηλατών-ισών και αυτών που κινούνται με ατομικά μηχανοκίνητα μέσα. Ουσιαστικά η τελευταία κατηγορία είναι αυτή που λειτουργεί εις βάρος όλων των υπολοίπων τόσο από λειτουργικής άποψης –όπως η δέσμευση ζωτικού χώρου–, όσο και από άποψη υγείας: Οι ρύποι και τα αυξημένα επίπεδα θορύβου είναι μερικές από τις βασικές αιτίες γέννησης τόσο αναπνευστικών όσο και ψυχικών ασθενειών (άγχος, στρες κ.λπ.).
Χωρίς να πούμε κάτι το καινούργιο, όλες και όλοι γνωρίζουμε πως το ποδήλατο αποτελεί το ιδανικότερο μέσο αστικής και μη μετακίνησης λόγω του ότι δεν λειτουργεί εις βάρος των υπολοίπων. Πέραν όμως αυτού, είναι το μέσο της πλήρης ισότητας καθώς προσφέρει τις ίδιες δυνατότητες σε όλες και όλους ανεξαρτήτου ηλικίας και φύλου. Το μόνο που διαφοροποιείται ανά άτομο είναι οι προσωπικές του ανάγκες και δυνατότητες που το ίδιο το ποδήλατο βοηθά τον αναβάτη και την αναβάτρια να τις κατανοήσει. Με άλλα λόγια είναι ένα μέσο που καταστρέφει τις οποιεσδήποτε άνισες σχέσεις που γεννιούνται αντίστοιχα από τη χρήση αυτοκινήτου και –σε μικρότερο βαθμό– μοτοσικλέτας.
Μπορεί όντως μέσα στο πλαίσιο μιας παγκόσμιας «πράσινης αγοράς» τα αυτοκίνητα να βελτιώνονται σε βασικούς τομείς που πονάνε, όπως τα επίπεδα θορύβου, η παραγωγή ρύπων και η χαμηλή κατανάλωση, όμως υπό πραγματικές συνθήκες αυτές οι τεχνολογίες δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν από όλο ή έστω το πλειοψηφικό σύνολο της κοινωνίας για τον απλό λόγο του ότι δεν είναι οικονομικά προσιτά για όλες και όλους. Τέτοιου είδους τεχνολογίες είναι οικονομικά προσβάσιμες μόνο για συγκεκριμένα οικονομικά στρώματα, ενώ όλα τα υπόλοιπα αναγκάζονται να στρέφονται σε οικονομικότερες λύσεις που είναι γνωστό με τι περιορισμούς ακολουθούνται. Το ποδήλατο –αν και αυτό έχει μπει σε αυτή τη λογική της ιεραρχικής προώθησης μέσω τις χρήσης αντίστοιχων τεχνολογιών–, μπορεί να γίνει προσιτό για όλους χωρίς να γίνονται μεγάλες ή και καθόλου εκπτώσεις στη ποιότητα και τις δυνατότητες που μπορεί να προσφέρει στους χρήστες του.
Το μεγαλύτερο όμως ατού του ποδηλάτου έναντι όλων των υπολοίπων μέσων παραμένει η κουλτούρα που γεννά στον αναβάτη και έχει άμεση σχέση με ελευθεριακές έννοιες, όπως η αλληλεγγύη, ο σεβασμός και η οικολογική σκέψη. Μπορεί όπως οι περισσότεροι από εμάς να εισήλθα στο κόσμο του ποδηλάτου από την παιδική ηλικία, όμως ακόμα και τώρα, κάθε φορά που βγαίνω στους δρόμους της πόλης πάντα θαυμάζω τους ποδηλάτες και τις ποδηλάτισσες γιατί η μετακίνησή τους δεν λειτουργεί εις βάρος κανενός. Πέραν του ότι παράγεται ένας απόλυτος σεβασμός για την υγεία του κοινωνικού συνόλου, είναι ένα μέσο που δεν παρεμβαίνει ή καλύτερα δεν παρεμποδίζει το οπτικό πεδίο του κάθε ατόμου –όπως συμβαίνει με τη μαζική χρήση των αυτοκινήτων που λόγω του όγκου τους παράγουν τυφλούς όγκους κατά το μήκος και το πλάτος των δρόμων–.
Τι μπορεί λοιπόν να γίνει εφόσον αν μιλήσουμε με πραγματικούς-ρεαλιστικούς όρους, δεν υπάρχει καμία πιθανότητα να γίνουμε όλοι ποδηλάτες και ποδηλάτισσες:
Α) Σκέψου σαν ποδηλάτης και πεζός: Ένα από τα μεγαλύτερα αρνητικά στοιχεία του αυτοκινήτου είναι ότι το μικρο-περιβάλλον που προσφέρει στον οδηγό τον απομονώνει από το υπόλοιπο εξωτερικό περιβάλλον. Χρειάζεται λοιπόν να κατοχυρωθεί μία παραπάνω προσπάθεια από όλους τους οδηγούς για να παραμένουν σε μία τεχνική ένταση επάνω στο τιμόνι ώστε η προσοχή και τα αντανακλαστικά να είναι σε συνεχή ετοιμότητα (τουλάχιστον εντός των επικίνδυνων και πολυπληθή αστικών κέντρων).
Β) Αντιλήψου τα ποδήλατο ως ισάξιο μέσω μεταφοράς: Το ποδήλατο δεν είναι μέσω ψυχαγωγίας, αλλά ένα βασικό μέσω μεταφοράς που μπορεί να λειτουργήσει και κατ’ αυτό τον τρόπο. Επειδή λόγω σχεδιασμού του το σώμα του αναβάτη παραμένει πάντα εκτεθειμένο και άμεσα ευάλωτο στις εξωτερικές συνθήκες, χρειάζεται να διατηρείται μια ασφαλή περιμετρική απόσταση από κάθε μηχανοκίνητο μέσο που κινείται κοντά σε αυτό. Όταν κάποιος οδηγός προσπαθεί να προσπεράσει χωρίς να διατηρήσει αυτή την ασφαλή απόσταση τότε μπορεί να προκαλέσει ατύχημα ακόμα και αν αυτό το κάνει άθελα. Τις περισσότερες φορές ο αέρας που παράγει ο όγκος του αυτοκινήτου ή η απότομη εισβολή στο οπτικό πεδίο του ποδηλάτη είναι αρκετό για να χαθεί η ισορροπία –με όλες τις γνωστές συνέπειες που μπορούν να ακολουθήσουν–.
Γ) Το διπλοπαρκάρισμα και η χαοτική αντίληψη της στάθμευσης μας βλάπτει όλους: Πέραν των χρηστών ποδηλάτων και πεζών υπάρχουν και τα άτομα με ειδικές ανάγκες. Τα κατηφορικά σημεία των πεζοδρομίων δεν είναι για να ανεβαίνουν πιο εύκολα οι μοτοσικλέτες ή να σταθμεύουν κάθετα τα αυτοκίνητα. Βρίσκονται εκεί για την εξυπηρέτηση αυτών των ατόμων γι’ αυτό και είναι ευθύνη όλων μας να σεβόμαστε αυτή την ιδιαιτερότητα. Εκτός όμως αυτού, υπάρχει και ένα άλλος τομέας που αυτές οι αστικές συνήθειες δημιουργούν μεγάλο πρόβλημα στη μετακίνηση όλων. Το διπλοπαρκάρισμα δεσμεύει μεγάλο μέρος του δρόμου με αποτέλεσμα να παρεμποδίζει την ομαλή ροή και τον ρυθμό των ποδηλατών-ισών. Ο συνεχής ομαλός ρυθμός είναι πολύ βασικό στοιχείο του ποδηλάτου γ’ αυτό όταν αυτός παρεμποδίζεται αυξάνεται η δυσκολία χρήση του ποδηλάτου (ειδικότερα σε ανηφορικά σημεία). Κυρίως για τις μεγαλύτερες ηλικίες που είναι πιο ευάλωτες, η διαδικασία της επανάκτησης της αρχικής ροής είναι αρκετά δύσκολη και κουραστική.
Όλες λοιπόν αυτές οι παρατηρήσεις και προτάσεις δεν γίνονται σε καμία περίπτωση υπό τη χρήση της ταυτότητάς μου ως αρχιτέκτονας που απλά παρατηρεί τα ελαττωματικά σημεία των πόλεων, αλλά σαν καθημερινός άνθρωπος –των κατώτερων οικονομικών στρωμάτων– που θέλει να βελτιώσει πρώτα την πολιτισμική ποιότητα των συνανθρώπων του και μετά όλα τα υπόλοιπα. Αν δεν κρατήσουμε το σεβασμό και την αλληλεγγύη προς τους συνανθρώπους μας μέσα από καθημερινούς υγιείς διαλόγους και συμπεριφορές, τότε δεν υπάρχει κανένας τρίτος παράγοντας ή πρόσωπο που μπορεί να βελτιώσει την παραμικρή λεπτομέρεια. Κανένας κράτος και κανένας φορέας δεν μπορεί να εντοπίσει και να μιλήσει για τα καθημερινά προβλήματα που βιώνουμε όλες και όλοι μας μέσα στις ασφυκτικές πόλεις, πέραν από εμάς τους ίδιους.
*Ο κ. Ευστράτιος Τζαμπαλάτης είναι Αρχιτέκτονας Μηχανικός – Γραφίστας
Email: humorcomix@yahoo.gr
