Πολλοί ξινίζουν τα μούτρα τους σε μια θρησκευτική παράδοση, στο συνήθειο του τάματος στην Παναγιά της Τήνου. Ξινίζουν τα μούτρα τους όχι επειδή είναι ανεξίθρησκοι ή επειδή απέχουν από τα μυστήρια. Παντρεύονται με παπά και με κουμπάρο, βουτούν τα παιδιά τους στην κολυμπήθρα, αλλά δυσανασχετούν στη θέα των ατόμων που ανεβαίνουν στην εκκλησία γονυπετείς. Πιθανότατα το θεωρούν μπασκλασαρία – κυρίως εκείνοι που καμώνονται ότι στο γενεαλογικό τους δέντρο κανείς δεν φόρεσε ποτέ τσεμπέρι.
Στην πραγματικότητα, αυτή η θρησκευτική παράδοση, το προσκύνημα μετά τάματος, σε όρθια στάση ή μπουσουλώντας, είναι μια παραμελημένη βιομηχανία. Δεν αναφερόμαστε στα κέρδη που μπορεί να έχει το Ιδρυμα της Παναγίας. Αυτά δεν μας αφορούν – δική τους δουλειά και τα έσοδα και οι φιλανθρωπίες. Αυτό, όμως, που μας αφορά ως πολίτες είναι ότι, παραμελώντας τον θρησκευτικό τουρισμό, χάνονται δυνητικά έσοδα στο αληθινό πεδίο της οικονομίας. Η Παναγιά της Τήνου ανήκει στον Top 10 των ιερών τόπων.
Το αντίστοιχό της για τους καθολικούς είναι η Παναγία της Λούρδης, στα Πυρηναία. Είναι το αντίστοιχο σε ιστορική αξία, σε δυσκολία προσέγγισης, σε αισθήματα ελπίδας που δημιουργεί στους πιστούς. Η Λούρδη, λοιπόν, καταλαμβάνει τη δεύτερη θέση στην αναλογία καταλυμάτων/τετραγωνικών μέτρων στη Γαλλία. Ερχεται δεύτερη μετά το Παρίσι. Οι μόνιμοι κάτοικοι δεν ξεπερνούν τις 16.000. Οι επισκέπτες της Λούρδης ξεπερνούν τα 5 εκατομμύρια ετησίως. Για την Τήνο δεν υπάρχει επίσημος απολογισμός (τα στοιχεία που διατίθενται δεν οδηγούν σε συμπέρασμα). Παρά τα μεγάλα λόγια σειράς υπουργών Τουρισμού, δεν υλοποιήθηκαν ποτέ οι ιδέες για να έρθουν περισσότεροι πιστοί. Ακούμε κάθε χρόνο προτάσεις που θα τραβήξουν ρώσους μεγιστάνες και γενικώς τα ορθόδοξα πλήθη της Ανατολικής Ευρώπης. Ακούμε σχέδια για το Σπήλαιο της Αποκάλυψης στην Πάτμο, για το Αγιον Ορος, για τα Μετέωρα. Ως εξήγηση για την αδράνεια, μας έρχεται στον νου μια φωτογραφία: πρώην υπουργός Τουρισμού, τυλιγμένος με σχοινιά ιστιοφόρου, ατενίζει τα γαλάζια νερά (κάπου στο βάθος τις ομπρέλες του Ορνού – υποθέτουμε). Πουλάμε μόνο θάλασσα.
Ο θρησκευτικός τουρισμός συστηματικά χαρακτηρίζεται ως κάτι «unglamorous». Θείτσες με ρόμπες και πασούμια, λαμπάδες και στα έξοδα μια μακαρονάδα με κιμά. Για τους ντόπιους επιχειρηματίες ο τουρίστας-προσκυνητής αντιμετωπίζεται όχι απαξιωτικά, αλλά ως σίγουρη υπόθεση. Θα έρθει στα σίγουρα, βρέξει-χιονίσει, με σαπιοκάραβο ή σε μέτριο room to let. Θα έρθει, γιατί είναι το τάμα στη μέση. Στον κεντρικό δρόμο στη Χώρα της Τήνου, αυτόν που οδηγεί από το λιμάνι προς την εκκλησία, για τους προσκυνητές προβλέπεται μια τόση δα λωρίδα μοκέτας, για να ανεβούν στα γόνατα όλη την ανηφόρα. Από δίπλα περνούν αυτοκίνητα και γενικώς υπάρχει η ατμόσφαιρα του εμπορικού δρόμου και όχι της θρησκευτικής διαδρομής.
Δεν θέλει μεγάλη φαντασία: αυτός ο δρόμος θα έπρεπε να είναι πεζόδρομος, όλον τον χρόνο, όλο το 24ωρο. Παντού στον κόσμο αυτό θα έκαναν, όχι από σέβας, αλλά από επιχειρηματικό δαιμόνιο. Το προσκύνημα θα γινόταν ευχάριστο και όχι μια επικίνδυνη, περιθωριοποιημένη δραστηριότητα. Λίγες διευθετήσεις θα αύξαναν κατά πολύ τα έσοδα: οι πιστοί δεν θα έμεναν μέχρι να ανάψουν τη λαμπάδα. Θα έκαναν και τις διακοπές τους. Στις συζητήσεις για την ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού, όποτε αυτές γίνονται, μετέχουν εκπρόσωποι της Εκκλησίας. Ο Μητροπολίτης Δωδώνης Χρυσόστομος, επικεφαλής του Συνοδικού Γραφείου Προσκυνηματικών Περιηγήσεων, έχει παρουσιάσει σχέδιο δέκα σημείων, με το οποίο μπορεί να αυξηθούν οι προσκυνητές. Να διευκρινίσουμε, όμως, κάτι. Η δική του δουλειά είναι να προσελκύσει πιστούς για να τους ευλογήσει. Δουλειά των πολιτικών είναι να αξιοποιήσουν τους τόπους λατρείας για τα φράγκα. Κυνικό, αλλά αληθινό.
Συνήθως, σε τέτοιες συζητήσεις υπάρχει μια παρανόηση: οι αφίξεις θεωρείται ότι ωφελούν το πορτοφόλι των παπάδων. Μας είναι αδιάφορο το πορτοφόλι τους. Είναι δουλειά των αρμόδιων υπουργείων και φορέων να κρατήσουν τους προσκυνητές για περισσότερες ημέρες, να τους δελεάσουν να ξοδέψουν περισσότερα χρήματα και φυσικά να αυξήσουν την επισκεψιμότητα. Κάποιος, όμως, θα πρέπει να τους εξηγήσει ότι τα εικονίσματα και η αγιαστούρα έχουν την αξία τους. Κάποιος πρέπει να τους παραπέμψει στα οικονομικά στοιχεία που αφορούν τόπους λατρείας σε άλλες χώρες. Εκτός και αν η ανάπτυξη θεωρείται αμαρτία.
