Η Κίνα και η «επιστροφή» της Δύσης

Το 2005 στη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών του Λονδίνου, η επιβλητική έκθεση με τίτλο «Οι Τρεις Αυτοκράτορες» υπό την αιγίδα της κινεζικής κυβέρνησης εξυμνούσε το μεγαλείο της κινεζικής τέχνης. Κεντρικό έκθεμα ήταν ένα τεράστιο έργο, σε στιλ μπαρόκ, που απεικονίζει απεσταλμένους της Δύσης να σχηματίζουν ουρά για να αποτίσουν φόρο τιμής στον κινέζο αυτοκράτορα. Το μήνυμα ήταν κάτι παραπάνω από ξεκάθαρο: «H Κίνα είναι και πάλι εδώ». Oπως τότε, η Δύση θα υποκλινόταν και πάλι εμπρός της.

Το 2012, η Κίνα κοντεύει να επικρατήσει στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, σε βάρος και των υπολοίπων αναδυόμενων δυνάμεων. Ωστόσο, δύο παράλληλα φαινόμενα δείχνουν ότι μάλλον η Δύση βιάστηκε να σκάψει το λάκκο της, ακούγοντας τις δικές της Κασσάνδρες και τις αυθεντίες της σε ασιατικά θέματα, που κατά καιρούς υιοθετούν «τις υπεροπτικές συμπεριφορές της δύσης».

Καταρχάς η Δύση, και συγκεκριμένα η Ευρώπη, τώρα μόνον αρχίζει να αντιλαμβάνεται το μέγεθος της ασιατικής απειλής. Κατά δεύτερον, οι αναδυόμενες χώρες υπόκεινται ήδη τις συνέπειες της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, στο επίκεντρο της οποίας βρίσκεται η Ευρώπη. Για να το θέσουμε διαφορετικά, μια νέα ισορροπία δυνάμεων και… αδυναμιών αρχίζει να ξεπροβάλει κάτω από το επιφανειακό επίπεδο των γεγονότων και κόντρα στα όσα ακούγονται από παντού. Ενόψει της ασιατικής απειλής η Ευρώπη αφυπνίστηκε, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο λόγω της κρίσης, τα όποια οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα των αναδυόμενων χωρών γίνονται πιο ορατά και έντονα.

Πριν από λίγα χρόνια, στο βιβλίο μου «The Geopolitics of Emotion» καταδείκνυα τις διαφορές ανάμεσα στον κυριαρχούμενο από φόβο δυτικό κόσμο και στη διαπνεόμενη από ελπίδα ασιατική ήπειρο. Τη στιγμή που η Δύση συσσώρευε χρέη, η Ασία κατάφερε να αιφνιδιάσει τους πάντες με την παρατεταμένη οικονομική ανάπτυξη της. Και ενώ η κατάσταση σε γενικές γραμμές παραμένει η ίδια, κάποιες νέες τάσεις έχουν αρχίσει να διαφαίνονται. Μπορεί η Ευρώπη να φοβάται περισσότερο- και η Ασία όμως δεν πια το ίδιο αισιόδοξη.

Πράγματι, οι διεθνείς επενδυτές προσπαθούν σιγά σιγά να εξασφαλίζουν τα συμφέροντα τους, λες και προετοιμάζονται για μια καινοφανή παγκόσμια ισορροπία με γέφυρες ανάμεσα στις διαφορετικές ηπείρους και πολιτισμούς. Η Ασία έχει αρχίσει να φτάνει τη Δύση, ενώ το παράδειγμα της φαίνεται να ακολουθεί και η Λατινική Αμερική, όπως και η Αφρική που φαίνεται έτοιμη να «ενηλικιωθεί». Και ο αραβικός κόσμος, όμως, στον οποίο βέβαια οι επαναστάσεις δεν έχουν ακόμα καταλαγιάσει, μοιάζει έτοιμος να αναλάβει ενεργό ρόλο, απαλλασσόμενος πλέον από το αίσθημα ταπείνωσης, που διακατείχε τους λαούς του.

Η Δύση, στο μεταξύ, έχει αρχίσει να προσαρμόζεται στις νέες συνθήκες του παγκόσμιου συστήματος, στο οποίο πλέον δεν κατέχει εξέχουσα θέση αλλά διατηρεί ακόμα σημαντικό ρόλο χάρη στις νέες, παγκοσμίου εμβέλειας, αξίες που αρχίζει να διαμορφώνει. Ετσι στο φόβο, την ελπίδα και τον εξευτελισμό, θα προσέθετα ένα νέο και απόλυτα ισχυρό αίσθημα: αυτό της σεμνότητας.

Σήμερα η Δύση εμφανίζεται εντελώς διαφορετική αφού πρόκειται για μια οντότητα πλέον πολύ μικρότερη από αυτή που ήταν κάποτε. Συνειδητοποιεί λοιπόν και η ίδια ότι δεν μπορεί να είναι πια το κέντρο του κόσμου, έστω και επειδή έχει συρρικνωθεί το δημογραφικό της βάρος. Στις αρχές του 18ου αιώνα στην Ευρώπη κατοικούσε το 20% του παγκόσμιου πληθυσμού, ενώ το 2050, ο πληθυσμός της δύσης θα αποτελεί λίγο πάνω από το 10% αυτού.’

Επιπλέον, η Δύση έχει κατακερματιστεί: η αμερικανική Δύση απέχει παρασάγγας της ευρωπαϊκής. Δεν είναι ότι δεν υπάρχει σύγκλιση συμφερόντων ή ζητημάτων ασφάλειας, αλλά ότι διαφέρουν πολιτισμικά. Οι ΗΠΑ σήμερα μοιάζουν περισσότερο στην Ασία και τη Λατινική Αμερική, γι’ αυτό εξάλλου αποτελούν και πόλο έλξης για τόσους μετανάστες από τις περιοχές αυτές. Οσο για την ασιατική Δύση, το παράδειγμα της Ιαπωνίας παραμένει μοναδικό.

Βάσει αυτών ίσως είναι πολύ νωρίς ακόμα να αναγγείλουμε την «επιστροφή της Δύσης», ειδικά σε μια περίοδο που η αμερικανική οικονομία παραμένει εύθραυστη, η Ευρώπη περνάει κατάθλιψη λόγω της οικονομικής κρίσης και τα δομικά προβλήματα της ιαπωνικής οικονομίας παραμένουν ανεπίλυτα. Στην Ευρώπη, και ειδικά στο νότο, φαίνονται πρόθυμοι να διδαχθούν από το παράδειγμα των άλλων. Ακόμα και στη Γαλλία, που δε φημίζεται για την ταπεινότητα της, αποδέχονται το ενδεχόμενο να τεθούν κάποια μέτρα σύγκρισης και να κάνουν τις απαραίτητες θυσίες.

Με άλλα λόγια, ο λαός της Ευρώπης αντιλαμβάνεται πλέον ότι σε υλικό επίπεδο ζούσε μακράν πέρα των δυνατοτήτων του αλλά, σε καμία περίπτωση, δεν αξιοποιούσε το σύνολο τους όσον αφορά το διανοητικό, πνευματικό και ηθικό κεφάλαιο. Θα μπορούσαμε μάλιστα να δώσουμε στη συγκεκριμένη διαδικασία το όνομα «μοντισμός»- προς τιμήν του ιταλού πρωθυπουργού Μάριο Μόντι, ο οποίος έχει επιδείξει υψηλό αίσθημα ευθύνης αλλά και θάρρος. Φανταστείτε: μία ενάρετη Ευρώπη έναντι μιας παρηκμασμένης Κίνας, της οποίας οι διεφθαρμένες ελίτ αρχίζουν να στρέφονται η μια ενάντια στην άλλη.

Ποιος ξέρει; Μπορεί να καταλήξουμε σε ένα πολυπολικό σύστημα ισχύος, στο οποίο η Ευρώπη ίσως να μην είναι η μόνη μεγάλη δύναμη αλλά δε χάνει και τη θέση της από την Ασία ή γενικά από τις αναδυόμενες χώρες. Η Δύση μπορεί να μην είναι σε θέση να διεκδικήσει την παλιά της θέση αλλά μπορεί να έχει μια ευκαιρία να εδραιώσει τη θέση της σε μια περίοδο που η Κίνα δείχνει περισσότερο αλαζονική και λιγότερο σίγουρη για το πολιτικό και κοινωνικό της σύστημα.