Πριν από χρόνια είχα συμμετάσχει σε μια έρευνα για την συμπεριφορά των ψηφοφόρων και τους τρόπους που αυτή διαμορφώνεται. Μια ομάδα πολιτών παρακολούθησε προεκλογική συνέντευξη του Μιτεράν (η έρευνα είχε γίνει στη Γαλλία) και αμέσως μετά τους ζητήσαμε να εκφράσουν τα συναισθήματα και τις απόψεις τους. Το 55% έκρινε θετικά τον Πρόεδρο και δήλωσε ότι θα τον ψηφίσει στις εκλογές γιατί «έχει πειστεί από τις θέσεις του». Όταν όμως τους δώσαμε δύο πολύ σημαντικές συγκεκριμένες θέσεις για την οικονομία (που είχε υποστηρίξει ο Μιτεράν) και ζητήσαμε να μας πουν αν συμφωνούν ή διαφωνούν, το 60% των υποστηρικτών του διαφωνούσε και με τις δύο!
Ηταν ένα ενδιαφέρον πείραμα, που η Πολιτική Ψυχολογία το έχει επιβεβαιώσει πολλές φορές. Είναι το ύφος, η «εικόνα», τα συναισθήματα που γεννά κάποιος και πολύ λιγότερο το περιεχόμενο όσων λέει, που βαραίνουν στο τέλος. Νομίζω πως αυτό βλέπουμε και γύρω μας αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα. Πολύς κόσμος, απηυδισμένος με το «Σύστημα», αισθάνεται πως, αν δεν αλλάξουν τα πράγματα στη χώρα, δεν έχει ελπίδα. Και όμως, όταν έρχεται η ώρα της απόφασης για την ψήφο, δεν είναι τα συγκεκριμένα μέτρα που θα αλλάξουν τις συνθήκες στην οικονομία που μετράνε, αλλά η φωτογενής εικόνα του «νέου» (που θα γκρεμίσει το παλιό). Κι έτσι το «νέο» μπορεί να προτείνει κρατικοποιήσεις εταιριών ως διέξοδο στην ανεργία αλλά να μη λέει λέξη για την επιχειρηματικότητα των νέων (που την πνίγει το κλειστό σύστημα προστασίας συντεχνιών) ή την καινοτομία (τι άλλο έχει περισσότερo ανάγκη αυτή η ημιθανής χώρα;). Μερικές χιλιάδες νέες συμβάσεις στο Δημόσιο είναι η πρόταση για το αύριο..
Δεν αναφέρομαι σε όσους πράγματι αυτό πιστεύουν ότι είναι το καλύτερο- και μπορεί να είναι πολλοί. Στέκομαι στο ότι η φωτογενής «αντισυστημική» εικόνα μπορεί να γοητεύει ανθρώπους που στην καθημερινή ζωή τους έχουν άλλη αντίληψη για τα πράγματα. Πιθανόν βέβαια αρκετοί να μην παρασύρονται από την εικόνα (αδιαφορώντας για το περιεχόμενο) αλλά τη στάση τους να καθορίζει απλώς η απέχθεια για το «παλιό».
Το βέβαιο είναι, ότι και στη μία περίπτωση και στην άλλη, οι διαπιστώσεις της Πολιτικής ψυχολογίας επιβεβαιώνονται. Θα επιλέξουμε τι θα ψηφίσουμε με όρους συναισθηματικούς κυρίως. «Σ’ αγαπώ», «σε μισώ», «φοβάμαι, αντιδρώ». Μήπως την ίδια στιγμή είναι λίγοι όσοι από φόβο ότι κινδυνεύει η ευρωπαϊκή υπόσταση της χώρας θα επιλέξουν κόμματα που δεν τους εκφράζουν;
Ετσι είναι τα πράγματα. Ετσι παίρνουν συχνά οι άνθρωποι τις μεγάλες αποφάσεις στη ζωή τους. Δεν έχει και πολύ νόημα να εκλογικεύουμε εκ των υστέρων τη στάση μας. Στην κάλπη θα δώσουμε ο καθένας τη δική του απάντηση στο δικό του ερώτημα. Στο Νew Yorker προχθές είχε ένα ωραίο κομμάτι που εξηγεί ότι δεν θα βρεθεί λύση στο ελληνικό πρόβλημα όσο και η μια και η άλλη πλευρά μιλούν με όρους «δίκαιο/άδικο». Εκατό δίκια έχει ο έλληνας άνεργος, άλλα τόσα θεωρεί ότι έχει κι ο Γερμανός που αποδέχθηκε χρόνια λιτότητας στη χώρα του για να αυξήσει την ανταγωνιστικότητά του. Το ζητούμενο είναι να συνεννοηθεί η Ελλάδα με την ΕΕ για μια εφικτή λύση. Όχι να αντιδικούν για τη δικαιοσύνη στον κόσμο!
Όμως, είναι οι εικόνες που μας παθιάζουν – η Αφροδίτη της Μήλου με το σηκωμένο δάχτυλο και η Μέρκελ με τον αγκυλωτό σταυρό. Οσο και αν η κρίση είναι και ευρωπαϊκή, η Ελλάδα δεν ήταν απλά ένα θύμα των αγορών. Εδώ είχαν δημιουργηθεί οι συνθήκες για να «σκάσει» το πρόβλημα. Αποφύγαμε τη συζήτηση για το τι μας έφερε εδώ. Αποφεύγουμε και την συζήτηση (τη συγκεκριμένη) για το τι πρέπει να αλλάξουμε. Ετσι οδηγείται η κοινωνία στην απόλυτη σύγχυση.
Ούτε ψύλλος στον κόρφο όσων πρέπει να «συνομιλήσουν» με τις βαθύτερες συναισθηματικές ανάγκες των πολιτών, όπως έχουν πια διαμορφωθεί (για τις υλικές, δεν το συζητώ καν). Αλλά, ειδικά για όσους πιστεύουν ότι η μόνη λύση για την χώρα είναι να στηρίξει η κοινωνία μια μεγάλη ριζοσπαστική Μεταρρύθμιση, έχω να πω ένα πράγμα: εύχομαι να προετοιμάσουν το συντομότερο δυνατό μια ελκυστική «εικόνα»!
* Ο κ. Χάρης Γούλιος είναι επικοινωνιολόγος
