Συντηρητική αντίληψη: «Η πριγκίπισσα Ντε Κλεβ δεν απασχολεί μια γυναίκα που εργάζεται ως ταμίας». Προοδευτική εξομολόγηση: «Η Μαργκερίτ Γιουρσενάρ άλλαξε τη ζωή μου». Ο Νικολά Σαρκοζί διάλεξε μια ηρωίδα του 1678 για να δείξει ότι η απόλαυση της τέχνης δεν προορίζεται για τους φτωχούς. Οι φτωχοί βλέπουν μπάλα και σαπουνόπερες.

Η Ορελί Φιλιπετί, φρεσκοδιορισθείσα υπουργός Πολιτισμού στη Γαλλία, μίλησε για τον εαυτό της, για τους ορίζοντες που της άνοιξε το διάβασμα: «Εμένα αυτό που με έσωσε ήταν η λογοτεχνία». Ο πολιτισμός και η εκπαίδευση προβάλλονται από την 38χρονη πολιτικό ως εργαλεία λύτρωσης. Μπορεί, άραγε, να ηγηθεί μιας επανάστασης της γνώσης, όπως οραματίστηκαν τόσοι και τόσοι προκάτοχοί της;

Η Ορελί Φιλιπετί μεγάλωσε στη Λωρραίνη, στην Καρδιά του Ατσαλιού. Εκεί, μια φιλόλογος, μέσα από ωραία βιβλία, έδινε το κλειδί του Σύμπαντος στους μαθητές της
– παιδιά εργατών με καταγωγή από την Ιταλία, την Πολωνία, το Μαγκρέμπ. Στο σχολείο, λοιπόν, ο Ζορζ Περέκ, στο σπίτι ο Λένιν και ο Λουί Αραγκόν, ο αποδεκτός από το κόμμα. Παππούς και πατέρας κομμουνιστές, ανθρακωρύχοι. Η εμπλοκή με τα κοινά ήταν καθοριστική για τη γέννηση της υπουργού. Ο πατέρας στο βάθρο έβγαζε λόγο στους συντοπίτες του. Κατάφερε να τους γοητεύσει, να τον εκλέξουν δήμαρχο. Στο κοινό μια 22χρονη, χωρισμένη μάνα, με ψηλές μπότες και κοντή φούστα – το ντύσιμο ήταν δηλωτικό χειραφέτησης. Η γνωριμία κατέληξε σε πολιτικό γάμο και έτσι προέκυψε η Ορελί.

Η φιλομαθής μικρή πολιτικοποιήθηκε σε περιβάλλον ιστορικής ήττας: ο υπαρκτός σοσιαλισμός τέθηκε εν αμφιβόλω προτού καταρρεύσει και τα εργοστάσια μεταλλεύματος έκλεισαν. Τα περιγράφει όλα αυτά στο πρώτο μυθιστόρημά της, με τίτλο «Οι τελευταίες μέρες της εργατικής τάξης» (εκδόσεις Πόλις, 2004). Τα αφηγηματικά θραύσματα προδίδουν τις αντιλήψεις της Φιλιπετί. Κεντρικός ήρωας του βιβλίου είναι οι κοινωνικές συνθήκες, οι πολιτικές επιλογές. Οι επιλογές της Φιλιπετί υπήρξαν προσήκουσες για μια κοπέλα που σπούδασε στην Εκόλ Νορμάλ, το πανεπιστήμιο των επιλέκτων. Η νοημοσύνη της την τοποθέτησε σε μια ελίτ και κάπως έτσι από τη ζωή της έφυγε το Κόκκινο.

Οργανώθηκε στους Πράσινους και εξελέγη δημοτικός σύμβουλος στο Παρίσι. Θέλησε να πολιτευτεί σε εθνικό επίπεδο, αλλά το κόμμα δεν το επέτρεψε. Ετσι μεταπήδησε σε μεγαλύτερο και πιο αστικό σχήμα, στους Σοσιαλιστές. Πρώτα στην ομάδα της Σεγκολέν Ρουαγιάλ, μετά στο πλάι του Ντομινίκ Στρος-Καν, κατόπιν στην ομάδα του Φρανσουά Ολάντ.

Η μόρφωση έβαλε τη Φιλιπετί «εντός του συστήματος», όπως γράφει η ίδια. Την απέκοψε από τους δικούς τους, από εκείνους που την πίεσαν να σπουδάσει για να έχει καλύτερη τύχη. Από τα χρόνια των σπουδών σταμάτησε να τους μιλά για τα ενδιαφέροντά της, για τη φιλοσοφία.

Οι γονείς της, μαζί με τα ζητήματα της ελευθερίας, της στράτευσης, της εργασίας, έγιναν το αντικείμενο των μελετών της. Το γράφει με μια πικρία, διαπιστώνοντας ότι νιώθει αμήχανα, τόσο απέναντι στην εργατική τάξη όσο και απέναντι στους αστούς. Στο δεύτερο μυθιστόρημά της «Un homme dans la poche» (εκδ. Stock, 2006) μια ερωτική σχέση γίνεται πεδίο ταξικής σύγκρουσης ανάμεσα σε μια ανύπανδρη μητέρα ταπεινής καταγωγής και στον νυμφευμένο εραστή της, μεγαλοαστό οικογενειάρχη.

Ο τρόπος διάδοσης του πολιτισμού όπως τον αντιλαμβάνεται η Ορελί Φιλιπετί είναι σύγχρονος. Κυρίαρχη πρόταση η ελεύθερη διακίνηση λογισμικού: τα πνευματικά δικαιώματα πρέπει να πληρωθούν από εκείνους που θησαυρίζουν στο Διαδίκτυο. Κατά τα άλλα, το πνεύμα είναι γνωστό, όπως και το συνοδευτικό μπλαμπλά. Πάντα οι σοσιαλιστές υπερτερούσαν στο να μιλάνε για τη διάδοση του πολιτισμού στα ασθενέστερα στρώματα. Αν πρέπει να κρατήσουμε μικρό καλάθι, δεν είναι επειδή η Ορελί Φιλιπετί ενσωματώθηκε στην κυρίαρχη τάξη, αλλά επειδή την σήμερον δεν είναι σαφές ποιοι ζουν σε υπόγειες στοές. Η Ευρώπη διαθέτει νέους παρίες, πολλές και διαφορετικές αιτίες αποκλεισμού. Οσοι βρίσκονται στο περιθώριο δεν ταυτίζονται με κανέναν υπουργό, με καμία καθεστηκυία πολιτική. Αυτός που έχει απέναντί της η Φιλιπετί ίσως να μη φοράει τραγιάσκα, να μην είναι μαρξιστής, να μην έχει μεροκάματα στα ορυχεία, έχει όμως τον ίδιο ακαλλιέργητο θυμό με εκείνον του πατέρα της.


* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino στις 27/5/2012