Δεν υπάρχει κανένα δίλημμα σε αυτές τις εκλογές. Τώρα πια, ακόμα και αυτοί που ασφαλείς πίσω από την πολιτική τους θέση, την κοινωνική τους τάξη ή το οικονομικό στάτους έχουν χάσει την επαφή με την πραγματική ζωή, δεν μπορεί να μην το βλέπουν στις δημοσκοπήσεις. Υπάρχει στην Ελλάδα, εδώ και καιρό, όχι τώρα, μια ισχυρή πλειοψηφία ανθρώπων που ξέρει ακριβώς τι θέλει. Είναι, είμαστε, οι περισσότεροι και δεν έχουμε κανένα δίλημμα, διλήμματα έχουν αυτοί που δεν ξέρουν τι να διαλέξουν, που δεν έχουν καταλήξει σε ένα στόχο, που αμφιταλαντεύονται.
Αυτή η πλειοψηφία θέλει να είμαστε στο Ευρώ. Να συναλλασσόμαστε με το κοινό νόμισμα, αλλά ακόμα πιο σημαντικό να συνεχίσουμε να αισθανόμαστε μέλος της Ευρώπης, και να έχουμε την προσδοκία ότι μπορούμε να συνομιλούμε με τους άλλους λαούς, να εμπορευόμαστε, να ζούμε στις πόλεις τους, να σπουδάζουμε στα πανεπιστήμιά τους. Ο Ευρωπαίος αυτού του αιώνα είναι το παιδί της γενιάς των Erasmus, καλά το λέει εδώ ο Εκο, γιατί έτσι όπως παντρεύονται οι άνθρωποι, παντρεύονται και οι πολιτισμοί.
Προφανώς θέλουν να μην μειωθούν άλλο οι μισθοί, να σταματήσουν τα έκτακτα εισπρακτικά μέτρα, και να έχουν δουλειά, γιατί αυτή η πλειοψηφία δεν είναι άλλη από τη μέση τάξη, αυτοί που έχουν τις μικρές επιχειρήσεις ή είναι μισθωτοί και αυτοί στην Ελλάδα είναι σχεδόν όλο το εργατικό δυναμικό και η κυρίαρχη κουλτούρα. Θέλουν να γίνουν τελικά όλες αυτές οι μεταρρυθμίσεις, και τα επαγγέλματα να ανοίξουν, και οι ιδιωτικοποιήσεις, αλλά ξέρουν ότι το πιο σημαντικό είναι η σωστή φοροείσπραξη που τελικά σημαίνει ελεγχόμενη λειτουργία της δημόσιας διοίκησης. Θέλουν η οικονομία να αναπτυχθεί, και να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας, και ναι να προσελκύσουμε επενδύσεις, αλλά θυμούνται ότι το διεφθαρμένο κράτος δεν είχε εμποδίσει τις επενδύσεις στο παρελθόν, ακόμα και των πολυεθνικών, οι οποίες αποσύρονται γιατί δεν υπάρχει αγορά, και όχι για να καταγγείλουν κανένα χρηματισμό. Προφανώς και θέλουμε αξιοκρατικές δομές, αλλά είναι πια προφανές ότι η επιχειρηματική δραστηριότητα δεν μπορεί να εγγυηθεί τον υγιή ανταγωνισμό, και ότι οι αγορές δεν αυτορρυθμίζονται για να εξυπηρετήσουν κανένα κοινωνικό σκοπό.
Οι άνθρωποι με τους οποίους μιλάω σε οποιοδήποτε πολιτικό χώρο και να ανήκουν, συμφωνούν σε ένα κοινωνικό κράτος που να δουλεύει, να εγγυάται την συνταξιοδότηση και την περίθαλψη και αυτό, ακόμα κι αν δεν το ξέρουν είναι πιο κοντά στην κεντροαριστερά. Είναι η ιστορία του ευρωπαϊκού νότου που κάνει τα δεξιά κόμματα εδώ να αποφεύγουν το επίθετο συντηρητικός για να αυτοπροσδιοριστούν, σε αντίθεση με τα κόμματα της Βόρειας Ευρώπης. Η λέξη συντηρητικός είναι κακιά λέξη στην Ελλάδα, γιατί όπως και στην Ισπανία, με την οποία έχουμε κοινές ιστορικές εμπειρίες, φέρνει στο μυαλό όλη την περίοδο από το 74 και πίσω. Δεν είναι μόνο που σε εμάς η δεξιά δεν είχε ποτέ καμία ουσιαστική πολιτιστική προσφορά για να συνδεθεί με την φαντασία και το μυαλό του κόσμου. Δεν υπήρξε ποτέ καμία Μιλανέζικη αστική ελίτ για να παράγει κοινωνικά πρότυπα, ούτε βέβαια ο επιχειρηματίας Αγγλος αστός για να απαιτήσει λειτουργική διοίκηση. Ας υπήρχαν και ας τους καταλογίζαμε μετά υποκρισία και γραφειοκρατία όπως οι Ιταλοί και οι Αγγλοι. Θα ήταν μια κάποια αρχή.
Τα διλήμματα είναι τα όπλα οποιασδήποτε διαπραγμάτευσης και μπερδεύουν γιατί βασίζονται στην απλή μορφή της λογικής. Θα μπορούσαν να γραφτούν με μια απλή εντολή υπολογιστή για διακλάδωση υπό όρους, αυτές που το πρώτο τους μέρος ξεκινάει με το if και το δεύτερο με το then. Τα τελευταία χρόνια μετά από το then ακολουθεί σταθερά το “θα βγούμε από το ευρώ”, και ακόμα και τότε που ήταν “τότε θα χρεοκοπήσουμε” πάντα εννοούνταν ότι το τελικό διακύβευμα ήταν η έξοδος από το κοινό νόμισμα. Είναι όμως μοχλός πίεσης, ακριβώς γιατί για την πλειοψηφία που λέγαμε είναι το όριο, το μοναδικό πράγμα που μας συνδέει με τις επιδιώξεις της αισιόδοξης ζωής πριν την κρίση.
Φαντάζομαι ότι το ενδεχόμενο της εξόδου ξεκίνησε ως ανεπίσημη κουβέντα στους διαδρόμους των Βρυξελλών. Δεν χρειαζόταν τότε να γίνεται μεγαλόφωνα, πάνω από τραπέζια διαπραγμάτευσης. Το ηθικό επιχείρημα, το ότι έπρεπε να αναλάβουμε την ευθύνη της ψευδούς καταγραφής στοιχείων και της άλογης δανειοληψίας, ήταν ακόμα πολύ ισχυρό. Οταν η λιτότητα χειροτέρευε και λύση δε βρισκόταν, το δίλημμα μπήκε έντονα στον διάλογο της διαπραγμάτευσης, και στις αναλύσεις των εφημερίδων. Τον Νοέμβριο, όταν η κυβέρνηση άλλαξε, και για μια εβδομάδα η πολιτική και η παραπολιτική έγιναν πιο διαφανείς από ποτέ, το δίλημμα που μέχρι τότε αντιμετώπιζαν επαγγελματίες πολιτικοί και διοικητικοί, κατέληξε σε εμάς, πολύ λίγο έλειψε και με τον επίσημο τρόπο του δημοψηφίσματος.
Είναι ένα δίλημμα που στην πραγματικότητα απευθύνεται στους πολιτικούς από εμάς και όχι σε εμάς γιατί αυτοί διαχειρίζονται την εξουσία και τα εργαλεία της. Η δική μας εντολή είναι ξεκάθαρη: κάντε αυτό που χρειάζεται για να μην βγούμε από το ευρώ, έχουμε υποστεί τα μέτρα, βρείτε τις λύσεις, τις πολιτικές και τις συμμαχίες για να γίνουν αυτά που χρειάζεται. Τον τελευταίο μήνα το δίλημμα χρησιμοποιείται πάλι σε βάρος μας ως προεκλογικό όπλο, γιατί και οι εκλογές μια διαπραγμάτευση είναι, πριν βάλουμε τις υπογραφές μας σε ένα καινούργιο συμβόλαιο. Η επανάληψη του δεύτερου μέρους του στην δημόσια επικοινωνία των πολιτικών το έχει καταντήσει πια αστείο. Εδώ στο γραφείο λέγαμε ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και σε πιο απλές μορφές πίεσης του στυλ “θα βγούμε τελικά για ποτό ή θα βγούμε από το ευρώ;”. Φαντάζομαι ότι θα βρει το δρόμο του σε κάποια καλοκαιρινή επιθεώρηση.
Αυτή η πλειοψηφία της μέσης τάξης μετράει τα περισσότερά της μέλη στους Αγανακτισμένους του περασμένου καλοκαιριού και στους αναποφάσιστους της Ανοιξης. Η αδυναμία επιλογής που έχουμε δεν είναι στο τι θέλουμε, είναι στο ποιον να εμπιστευθούμε για να το καταφέρει. Δεν εμπιστευόμαστε πια κανέναν και η διαφορά με τους αναποφάσιστους του παρελθόντος είναι ότι τότε είχαμε ενδείξεις για την αναποτελεσματικότητά των πολιτικών και την πολυτέλεια να είμαστε απολιτίκ. Τώρα πια ξέρουμε. Στις δημοσκοπήσεις λέμε δύο πράγματα: ότι θα ψηφίσουμε για να τιμωρήσουμε και ότι θέλουμε κυβερνήσεις συνεργασίας. Ουσιαστικά δηλαδή αναλαμβάνουμε να κάνουμε αυτά που θα έπρεπε το πολιτικό σύστημα, αν λειτουργούσε όπως μια σωστή εταιρεία όταν τα πράγματα δεν πάνε καλά. Απομακρύνουμε τα στελέχη που δημιούργησαν το πρόβλημα και ψάχνουμε τους καλύτερους από όπου και αν προέρχονται.
Λένε ότι οι εκλογές αυτές είναι οι πιο κρίσιμες μετά την μεταπολίτευση. Δεν νομίζω ότι αυτό είναι ακριβές. Οι εκλογές θα είναι κρίσιμες για τα κόμματα, γιατί τα δύο μεγάλα θα χάσουν την δύναμή τους και οι συσχετισμοί θα είναι πρωτόγνωροι. Για εμάς κρίσιμη θα είναι η σύνθεση της κυβέρνησης και η επιλογή των προσώπων και αυτό, όπως όλα δείχνουν, δεν θα καθορισθεί μόνο με βάση την δικιά μας ψήφο.
