Πόλεμος και Ειρήνη στο κυβερνοδιάστημα

Πριν δυο χρόνια, ένα «ελαττωματικό» τμήμα κώδικα υπολογιστή μόλυνε το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και κατέστρεψε πολλές από τις συσκευές φυγοκέντρησης που χρησιμοποιούνταν στον εμπλουτισμό ουρανίου. Ορισμένοι παρατηρητές ανακήρυξαν το εμφανές σαμποτάζ ως τον προάγγελο μιας νέας μορφής πολέμου, και ο υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ Λιόν Πανέτα προειδοποίησε τους Αμερικανούς για τον κίνδυνο μιας «κυβερνό-επίθεσης τύπου Περλ Χάρμπορ» εναντίον των ΗΠΑ. Αλλά τι ξέρουμε στ΄ αλήθεια για τις συγκρούσεις στο κυβερνοδιάστημα;

Η κυβερνο-επικράτεια των υπολογιστών και των σχετιζόμενων ηλεκτρονικών δραστηριοτήτων αποτελεί ένα περίπλοκο, κατασκευασμένο από τον άνθρωπο περιβάλλον, και οι ανθρώπινοι αντίπαλοι που καλείται κανείς να αντιμετωπίσει σε αυτήν είναι αποφασιστικοί και ευφυείς. Κανείς δεν μπορεί να μετακινήσει βουνά και ωκεανούς, αλλά ολόκληρα τμήματα κυβερνοχώρου μπορούν να σβήσουν ή να ανάψουν με το πάτημα ενός διακόπτη. Είναι πολύ φθηνότερο και ταχύτερο να μετακινείς ηλεκτρόνια στην άλλη άκρη του κόσμου, από ότι μεγάλα πολεμικά σκάφη.

Το κόστος εξέλιξης τέτοιων σκαφών, όπως τα αεροπλανοφόρα και τα συνοδευτικά τους πλοία και οι στόλοι υποβρυχίων, είναι υπερβολικά υψηλό, γεγονός που επιτρέπει στις ΗΠΑ να διατηρούν την ναυτική επικυριαρχία. Όμως το κόστος πρόσβασης στο κυβερνοδιάστημα είναι τόσο χαμηλό, ώστε ακόμη και μη κρατικοί «παίκτες» ή μικρά κράτη μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο, με πολύ λίγα χρήματα.

Στο βιβλίο μου «The Future of Power» (Το Μέλλον της Ισχύος), υποστηρίζω πως η απώλεια ισχύος από τις κυβερνήσεις είναι μια από τις μεγαλύτερες πολιτικές αλλαγές του αιώνα. Το κυβερνοδιάστημα είναι άριστο παράδειγμα. Μεγάλες χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Βρετανία, η Γαλλία και η Κίνα έχουν μεγαλύτερες δυνατότητες από ότι άλλα κράτη ή ομάδες στον έλεγχο των θαλασσών, των αιθέρων και του διαστήματος, αλλά αυτή η υπεροχή δεν ισχύει και στον κυβερνοχώρο. Αν μη τι άλλο, η εξάρτηση στρατιωτικών και οικονομικών δραστηριοτήτων από περίπλοκα διαδικτυακά συστήματα δημιουργεί νέα αδύναμα σημεία στην θωράκιση των μεγάλων κρατών, τα οποία ίσως γίνουν αντικείμενο εκμετάλλευσης από μη κρατικές δυνάμεις.

Ένας χρήσιμος ορισμός του κυβερνο-πολέμου είναι «η εχθρική πράξη στο κυβερνοδιάστημα που είτε πολλαπλασιάζει τις επιπτώσεις, είτε είναι ισοδύναμη με μια πράξη μαζικής φυσικής βίας. Στον πραγματικό κόσμο, οι κυβερνήσεις διατηρούν ουσιαστικά το μονοπώλιο της γενικευμένης χρήσης βίας, ο αμυνόμενος έχει βαθύτερη γνώση του πεδίου από τον επιτιθέμενο, και οι επιθέσεις κάποια στιγμή σταματούν λόγω φθοράς ή εξάντλησης. Τόσο η εξασφάλιση των αναγκαίων πόρων, όσο και η μετακίνηση δυνάμεων έχουν υψηλό κόστος.

Στον κόσμο του διαδικτύου, αντίθετα, οι «παίκτες» είναι πολύ διαφορετικοί μεταξύ τους (και συχνά ανώνυμοι), η φυσική απόσταση δεν παίζει κανέναν ρόλο, και ορισμένες μορφές προσβολής του αντιπάλου είναι εξαιρετικά φθηνές. Επειδή το Ίντερνετ σχεδιάστηκε με γνώμονα την ευκολία χρήσης και όχι την ασφάλεια, οι επιτιθέμενοι έχουν σήμερα πλεονέκτημα έναντι των αμυνόμενων. Η τεχνολογική πρόοδος, όπως οι προσπάθειες που γίνονται για ανασχεδιασμό ορισμένων υποσυστημάτων του δικτύου ώστε αυτά να καταστούν ασφαλέστερα, μπορεί κάποια στιγμή να αλλάξουν αυτή την δυναμική, αλλά αυτό δεν έχει συμβεί ακόμη. Έτσι, οι ισχυρότερες δυνάμεις έχουν περιορισμένες δυνατότητες εξουδετέρωσης ή καταστροφής του αντιπάλου, αλλά και χρήσης αποτελεσματικών αντιμέτρων.

Ο κυβερνοπόλεμος, αν και τώρα ουσιαστικά εκκολάπτεται, είναι η πιο δραματική από τις πιθανές απειλές. Τα μεγαλύτερα κράτη, έχοντας πιο εξελιγμένο υλικό και ανθρώπινο δυναμικό, είναι καταρχήν σε θέση να προκαλέσουν μεγάλη αναταραχή και πραγματικές καταστροφές μέσω κυβερνοεπιθέσεων σε στρατιωτικούς και πολιτικούς στόχους.

Ακόμη κι αν κάποιος αντιμετωπίζει τον λεγόμενο «χακτιβισμό», τα πλήγματα από ομάδες διάφορων ιδεολογιών, σαν μια μικροενόχληση, και πάλι απομένουν τέσσερις μεγάλες κατηγορίες κυβερνο-απειλών για την εθνική ασφάλεια, η καθεμιά με τον δικό της χρονικό ορίζοντα: ενώ ο κυβερνοπόλεμος και η οικονομική κατασκοπεία συσχετίζονται σε μεγάλο βαθμό με την δράση κρατών, το κυβερνοέγκλημα και η κυβερνοτρομοκρατία συνδέονται πρωτίστως με μη-κρατικούς παίκτες. Για τις ΗΠΑ, ειδικότερα, το υψηλότερο κόστος προκύπτει σήμερα από την σε βάρος της κατασκοπεία και το έγκλημα, αλλά μέσα στην επόμενη δεκαετία είναι πιθανόν ο πόλεμος και η τρομοκρατία μέσω δικτύου να εξελιχθούν σε μεγαλύτερες απειλές απ΄ ότι σήμερα.

Επιπλέον, καθώς οι συμμαχίες και οι τακτικές εξελίσσονται, οι παραπάνω κατηγορίες θα αλληλοεπικαλύπτονται όλο και περισσότερο. Κατά τη γνώμη του ναυάρχου Μάικ Ο’Κόνελ, πρώην διοικητή εθνικής ασφαλείας της Αμερικής, «αργά ή γρήγορα οι τρομοκρατικές ομάδες θα τελειοποιηθούν στην διαδικτυακή δράση. Είναι σαν την διασπορά των πυρηνικών όπλων, αλλά πολύ ευκολότερη».

Ο κόσμος τώρα μόνο αρχίζει να παίρνει μια πρώτη γεύση πράξεων κυβερνοπολέμου – όπως οι μαζικές επιθέσεις χάκερ που συνόδευσαν τον συμβατικό πόλεμο στην Γεωργία το 2008, ή το πρόσφατο σαμποτάζ στους ιρανικούς φυγοκεντρητές. Τα κράτη έχουν τις μεγαλύτερες δυνατότητες, αλλά η πρώτη καταστροφική επίθεση ενός τέτοιου πολέμου είναι πιθανότερο να προέλθει από μη-κρατικές δυνάμεις. Μια αιφνιδιαστική «κυβερνο- 11η Σεπτεμβρίου» μοιάζει πιο πιθανή από ένα «κυβερνο-Περλ Χάρμπορ», κι ας ακούγεται το δεύτερο πιο συχνά ως απειλή. Είναι λοιπόν ώρα τα κράτη να καθίσουν στο τραπέζι και να συζητήσουν πως θα περιορίσουν από κοινού αυτή την απειλή για την παγκόσμια ειρήνη.

* Ο Τζόζεφ Σ.Νάι διετέλεσε υφυπουργός Αμύνης και πρόεδρος του Συμβουλίου Ασφαλείας των ΗΠΑ. Σήμερα διδάσκει στο πανεπιστήμιο Χάρβαρντ με εξειδίκευση στην διπλωματία και τις διεθνείς σχέσεις. Θεωρείται πατέρας της θεωρίας περί «μαλακής ισχύος» (soft power)