Τον Αύγουστο του 2011 προκηρύχθηκε από το Υπουργείο Παιδείας το πρόγραμμα Αριστεία, μέσω του οποίου θα χρηματοδοτούνταν η αριστεία στην έρευνα στην Ελλάδα. Η κρίση θα γινόταν σε δύο στάδια, στο πρώτο στάδιο θα κρινόταν βασικά η αριστεία (βιογραφικό) του κύριου ερευνητή και περίληψη της πρότασης έρευνας και στο δεύτερο η κυρίως πρόταση έρευνας. Θα περίμενε κανείς η διαδικασία κρίσης της αριστείας από το Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας και τεχνολογίας (ΕΣΕΤ) να γίνει ακολουθώντας διεθνείς πρακτικές που να διασφαλίζουν το αδιάβλητο και την ποιότητα έρευνας, που τόσο ανάγκη έχει η χώρα. Τα αποτελέσματα του πρώτου σταδίου ανακοινώθηκαν εδώ και ένα μήνα και, απ’ ότι φαίνεται, η διαδικασία που ακολουθήθηκε, κάθε άλλο παρά αδιάβλητη ήταν.

Η αξιολόγηση στο πρώτο στάδιο, σύμφωνα με την ανακοίνωση του ΕΣΕΤ της 23/2/2012, έγινε από τουλάχιστον 2 μέλη της θεματικής επιτροπής (που ορίσθηκε από το ΕΣΕΤ) και μετά έγινε συζήτηση στην ολομέλεια της θεματικής επιτροπής. Αυτό σημαίνει ότι όλη η αξιολόγηση έγινε εσωτερικά στην θεματική επιτροπή, χωρίς καμία έξωθεν καλή μαρτυρία. Η διεθνής πρακτική λέει ότι οι θεματικές επιτροπές στέλνουν τις προτάσεις σε ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥΣ κριτές και μετά έχουν δικαίωμα να αλλάξουν με αιτιολόγηση τις εξωτερικές αξιολογήσεις και να πάρουν τελικές αποφάσεις. Το γεγονός ότι θα γίνει εξωτερική αξιολόγηση σε δεύτερη φάση, δεν αναιρεί την αναξιοπιστία της κρίσης της πρώτης φάσης.

Για το θέμα της ανακοίνωσης των αποτελεσμάτων της πρώτης κρίσης, το ΕΣΕΤ επίσημα τηρεί σιγήν ιχθύος. Δεν υπάρχει καμία διαφάνεια στα αποτελέσματα της πρώτης αξιολόγησης, με το «ανεπίσημο» αιτιολογικό ότι κάποιοι που πέρασαν την πρώτη φάση θα κοπούν την δεύτερη. Αυτό είναι πρωτοφανές σκεπτικό. Όταν είσαι σε κρίση, ξέρεις ότι θα κριθείς και δεν θα πρέπει να έχεις πρόβλημα αν ανακοινωθούν συνολικά τα αποτελέσματα.

Στην πρώτη φάση κρίθηκε κυρίως η αριστεία του κύριου ερευνητή και έχει ιδιαίτερη σημασία να ξέρουμε ποιοι κρίθηκαν άριστοι. Υπάρχουν αντικειμενικά κριτήρια μέτρησης της αριστείας (π.χ. ερευνητικά προγράμματα, δημοσιεύσεις, αναφορές, h-index) και όλοι μπορούν να κρίνουν τους κρίνοντες. Δυστυχώς, την δημόσια κρίση των κρινόντων φαίνεται να αποφεύγει το ΕΣΕΤ! Η δημοσιοποίηση των τελικών αποτελεσμάτων δεν λέει τίποτα: θα αναφέρεται και στο αντικείμενο του έργου (όχι μόνον στην αριστεία του ερευνητή) και δεν θα μπορεί να κριθεί εύκολα δημόσια. Η μη δημοσιοποίηση των κρίσεων οδηγεί σε αδιαφάνεια που παραπέμπει σε άλλες εποχές και είναι πλήρως αναντίστοιχη με τις ανάγκες της χώρας.

Τέλος, τα μέλη των θεματικών επιτροπών δεν πληρώθηκαν για την δουλειά τους. Υποθέτω ότι πολλοί είναι έλληνες επιστήμονες του εξωτερικού. Αυτό είναι μία κακή πρακτική που το Υπουργείο ακολουθεί πάγια τα τελευταία χρόνια και δεν διασφαλίζει ότι τα μέλη των επιτροπών θα αφιερώσουν τον απαραίτητο χρόνο. Αδικεί δε και τα μέλη των επιτροπών, γιατί στηρίζεται μόνον στην φιλοπατρία τους. Το τζάμπα είναι συνήθως τελικά πολύ ακριβό και ίσως πολύ αναξιόπιστο ως προς την αντικειμενικότητα (there is no free lunch λένε οι Αμερικανοί).

Γενικά, πιστεύω ότι όλη η διαδικασία είναι προβληματική κρίσης και λόγω κακού σχεδιασμού. Εν πάσει περιπτώσει, ας συγκρίνει δημόσια το ΕΣΕΤ την πρακτική κρίσης της αριστείας με τα διεθνή πρότυπα (π.χ. ERC, NSF) και ας μας πει αν τα ακολούθησε. Υπ’ όψιν ότι τα στάνταρντ της αξιοπιστίας και διαφάνειας θα έπρεπε να είναι υψηλότερα στην χώρα μας, σε μία προσπάθεια να διορθωθούν κακές πρακτικές του παρελθόντος. Το ΕΣΕΤ δεν έκανε καμιά διορθωτική κίνηση στον μήνα που πέρασε. Δυστυχώς, νομίζω ότι, αντί να γίνονται κινήσεις υπέρβασης της κρίσης θεσμών και αριστείας, που μαστίζει τα ΑΕΙ (και όλη την χώρα), τέτοιες πρακτικές, ιδιαίτερα η αδιαφάνεια, δεν συμβάλλουν στην ανάδειξη της αριστείας, που θέλει να επαγγέλλεται το Υπουργείο Παιδείας.

Ο κ. Ι. Πήτας είναι Καθηγητής Τμήματος Πληροφορικής ΑΠΘ