Μικρή διάσταση έχει λάβει το γεγονός ότι η διδακτορική διατριβή στη London School of Economics (LSE) που φέρει το όνοµα του Σαΐφ αλ Ισλάµ Καντάφι υποστηρίζει τη στρατιωτική επέµβαση που είχε ως αποτέλεσµα τη σύλληψη, την κράτησή του και µια πιθανή θανατική καταδίκη στα χέρια αυτού που στη Λιβύη µπορεί να θεωρείται για δικαιοσύνη. Ισως κατά την προφυλάκισή του ο δρ Καντάφι θα έχει την ευκαιρία να σκεφτεί όσα υποτίθεται ότι έγραψε.
« Η διεθνής τάξη έχει ευθύνη να προστατεύει τα βασικά δικαιώµατα των πολιτών που ζουν υπό µη φιλελεύθερες κυβερνήσεις (όπως, δεν µπορεί να µην προσθέσει, εκείνη του πατέρα του)» γράφει στη διατριβή του. Μια οµάδα ακαδηµαϊκών της LSE ακόµη δεν έχει τοποθετηθεί απέναντι στις κατηγορίες για λογοκλοπή που έχουν γίνει εναντίον αυτής της διατριβής. Οποιος όµως την έγραψε δεν σταµάτησε εκεί. Η εκδοχή που είναι διαθέσιµη στο ∆ιαδίκτυο επιχειρηµατολογεί υπέρ ενός λεγόµενου συστήµατος συλλογικής διαχείρισης, το οποίο περιλαµβάνει αντιπροσώπους των πολιτών και επιχειρηµατιών, καθώς και κυβερνήσεων. Και «στον βαθµό που οι µηχανισµοί του συστήµατος συλλογικής διαχείρισης επιτύχουν στην εξεύρεση τρόπου να ακουστούν οι πολίτες των ανελεύθερων κρατών, τότε µπορούν να γίνουν επεµβάσεις κατόπιν απαίτησης αυτών των ατόµων. Οταν τα ανώτατα κλιµάκια του συστήµατος αποφασίσουν να επέµβουν στα εσωτερικά άλλων κρατών, θα πρόκειται για µια πράξη που πηγάζει από τη βούληση των ατόµων στα χαµηλότερα κλιµάκια».
Με απλά λόγια, αυτό σίγουρα σηµαίνει ότι, όταν οι ηγέτες της λιβυκής εξέγερσης στη Βεγγάζη τόνισαν ότι ο πατέρας του δρος Καντάφι απειλούσε να τους κυνηγήσει « σε κάθε σοκάκι, χωρίς έλεος » και ζήτησαν εξωτερική βοήθεια, αυτό βοήθησε να δικαιολογηθεί µια εκστρατεία αεροπορικών βοµβαρδισµών την οποία ζήτησε ο γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί και επικύρωσε ο ΟΗΕ. Οι επακόλουθες νατοϊκές επιδροµές φέρεται να κόστισαν στον δρα Καντάφι τη χρήση πολλών δακτύλων του δεξιού του χεριού. Επίσης έγειραν την πλάστιγγα υπέρ των αντικανταφικών δυνάµεων επί εδάφους οδηγώντας στον θάνατο του πατέρα του και στην ακόλουθη σύλληψη του Σαΐφ. « Ωστόσο οι δυσκολίες που ενέχει κάθε απόφαση διασυνοριακής επέµβασης και οι κίνδυνοι ενός “φιλελεύθερου ιµπεριαλισµού” παραµένουν και η πιθανότητα να δικαιολογηθούν τέτοιες επεµβάσεις, δεδοµένων των απρόβλεπτων συνεπειών τους, είναι χαµηλή ». ∆ίκαιο σχόλιο. «Μετά τη Λιβύη» είναι µια καλή στιγµή να αποτιµήσουµε αυτό που µερικές φορές αποκαλείται «φιλελεύθερη επέµβαση». Οι φιλελεύθερες ανθρωπιστικές επεµβάσεις πρέπει να αποτελούν σπάνιες, έκτακτες απαντήσεις σε ακραίες, απάνθρωπες συνθήκες και θα πρέπει πάνω από όλα να κρίνονται από την επίτευξη της αποτροπής ή της παύσης της καταστροφής. Πάνω-κάτω αυτό λέει και το δόγµα της «Ευθύνης για προστασία» (R2P) που υιοθέτησε πρόσφατα ο ΟΗΕ. Αυτή η αρχή αναπτύσσεται σε µια σειρά έγγραφα του ΟΗΕ και άλλες µελέτες – κυρίως στην πρωτοποριακή µελέτη µιας διεθνούς επιτροπής µε καναδική χρηµατοδότηση. Θέτει ένα σύνολο από πολύ απαιτητικές προϋποθέσεις, αρχίζοντας µε την ύπαρξη µιας ακραίας ανθρωπιστικής κρίσης, αλλά συµπεριλαµβάνοντας κριτήρια όπως η δίκαιη πρόθεση, η κατάλληλη αρχή, η τελευταία καταφυγή και τα αναλογικά µέτρα. Θα πρέπει επίσης να υπάρχει µια «λογική προοπτική» αποτροπής ή παύσης των δεινών – και οι συνέπειες της αδράνειας να είναι πιθανόν χειρότερες από εκείνες της ανάληψης δράσης. Νοµίζω ότι αυτό µπορούµε να το πούµε ήδη για τη Λιβύη. Αν είχε επιτραπεί στην οικογένεια Καντάφι να συντρίψει τους πολίτες στη Βεγγάζη, τα πράγµατα σήµερα θα ήταν χειρότερα.
Επειτα έρχεται όµως η αντίρρηση που εµφανίζεται συχνά στη συζήτηση σχετικά µε το Ιράκ της Αµερικής, το οποίο αντιγράφει τη συνήθη πινακίδα στις αντικερί: «Αν το σπάσεις, σου ανήκει». Σε αυτό υπάρχουν δύο απαντήσεις. Πρώτον, η ∆ύση δεν «έσπασε» τη Λιβύη µε την έννοια που έσπασε το Ιράκ, σε έναν πόλεµο από επιλογή που δεν δικαιολογούνταν υπό τις πραγµατικές αρχές της R2P. Κυρίως όµως ο κόσµος δεν είναι αντικερί. Οι χώρες δεν είναι πορσελάνινα φιγουρίνια που µπορούν να περιεργάζονται και να σπάνε απρόσεκτα επισκέπτες Αµερικανοί. Αλλάξτε τη µεταφορά και σκεφθείτε το πράγµα αλλιώς. Βλέπετε τη δύο ετών κόρη του γείτονα να την κατασπαράζει το ροντβάιλέρ του. Τι κάνετε; Αν είστε σε θέση, πηδάτε τον φράχτη και διώχνετε τον σκύλο χτυπώντας τον µε ένα χοντρό κλαδί ή τον πυροβολείτε µε το όπλο σας. Από εκείνη τη στιγµή και έπειτα µπορείτε να τρέφετε ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το µέλλον του κοριτσιού, αλλά δεν γίνεται δική σας κόρη, δεν σας «ανήκει». Με τον ίδιο τρόπο, ούτε και η Λιβύη «ανήκει» στη ∆ύση απλώς και µόνο επειδή πραγµατοποίησε µια περιορισµένη και δικαιολογηµένη επέµβαση εκεί.
O κ. Τίμοθι Γκάρτον Ας είναι καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
