Στις 8 Σεπτεµβρίου 2011 η ΠΓ∆Μ γιόρτασε µε εντυπωσιακές τελετές τα είκοσι χρόνια από την απόκτηση της ανεξαρτησίας της, το 1991, µε την αναίµακτη απόσχισή της από τη Γιουγκοσλαβία. Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, η οποία συνεχίζεται µε διάφορες µορφές ως σήµερα (ανεξαρτησία του Μαυροβουνίου το 2006 και ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσόβου το 2008), είχε πολλές δραµατικές συνέπειες τόσο για την ίδια την πρώην οµόσπονδη χώρα όσο και για την ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων. Μία από αυτές τις δραµατικές συνέπειες εντοπίζεται στη ριζική αναθεώρηση και ανακατασκευή της ερµηνείας του παρελθόντος, όπως αυτή αποτυπώνεται στην επίσηµη ιστοριογραφία, στα εθνοκρατικά σύµβολα και στις δηµόσιες τελετές. Ιδιαίτερα τα µικρά και εύθραυστα κράτη, τα οποία υπήρξαν προϊόντα της νέας «βαλκανοποίησης» (δηλαδή του θρυµµατισµού σε µικρές εθνοκρατικές µονάδες), αναζήτησαν την ασφάλεια µιας ισχυρής εθνικής ταυτότητας που θα συσπείρωνε τους πολίτες. Η ασφάλεια αυτή µεταφράζεται σε περηφάνια για το παρελθόν και εκφράζεται µε σύµβολα όπως η σηµαία, ο εθνικός ύµνος, οι εθνικοί ήρωες. Βασικό εθνικό σύµβολο είναι βεβαίως και οι εθνικές επέτειοι.

Οι δηµόσιες τελετές και οι εθνικές επέτειοι παραπέµπουν σε ορόσηµα της εθνικής βιογραφίας και µπορούν να µας δώσουν πληροφορίες σχετικά µε τον εθνικό αυτοπροσδιορισµό και τη συλλογική µνήµη. Λειτουργούν επιπλέον ως µέσα κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης αλλά και πολιτικής νοµιµοποίησης. Γι’ αυτόν τον λόγο οι εκάστοτε εξουσίες επιλέγουν να επενδύσουν σε εντυπωσιακούς εορτασµούς σκηνοθετώντας την πολιτική τους ισχύ. Είναι λοιπόν συχνό το φαινόµενο οι εθνικές γιορτές να παίρνουν τον χαρακτήρα πολιτικής προπαγάνδας, η οποία ασκείται µε σύµβολα και εικόνες που απευθύνονται στο συναίσθηµα. Επειδή το γεγονός που εορτάζεται συνδέεται µε το ένδοξο παρελθόν, είναι έντονη η παρουσία της Ιστορίας στις τελετές. Αλλωστε από τη Γαλλική Επανάσταση και µετά η πολιτική εξουσία φαίνεται ότι αναζητεί πλέον τη νοµιµοποίησή της στην Ιστορία και όχι στη Θεία Πρόνοια.

Σε όλες βεβαίως τις περιπτώσεις και κατ’ εξοχήν στα Βαλκάνια, οι επέτειοι δεν λειτουργούν µόνο ως ευκαιρίες αυτοεπιβεβαίωσης αλλά εµπλέκουν αναπόφευκτα αρνητικές θέσεις απέναντι σε υπαρκτούς ή φανταστικούς εχθρούς. Εξάλλου δεν είναι βέβαιο ότι όλοι οι κάτοικοι µιας χώρας ερµηνεύουν µε τον ίδιο τρόπο το νόηµα των εορτασµών ή ότι προσχωρούν στην κυρίαρχη πολιτική προπαγάνδα. Για παράδειγµα, από το δηµοψήφισµα της 8ης Οκτωβρίου 1991 που αποφάσισε την ανεξαρτησία απείχαν οι εθνοτικά Αλβανοί, οι οποίοι επίσης δύσκολα µπορούν να παρακολουθήσουν σήµερα τον συνεχή εξαρχαϊσµό της εθνικής ιστορίας, που αναζητεί τους προγόνους του σύγχρονου έθνους στην αρχαία Μακεδονία. Αλλά και οι υπόλοιπες εθνικές επέτειοι της χώρας αυτής, που διαµορφώθηκαν στο πλαίσιο της οµόσπονδης Γιουγκοσλαβίας, έχουν σαφώς σλαβοµακεδονικό περιεχόµενο. Η 11η Οκτωβρίου εορτάζεται ως ηµέρα έναρξης της αντίστασης εναντίον της φασιστικής κατοχής το 1941, σε πλήρη ευθυγράµµιση µε τις αντίστοιχες επετείους στις υπόλοιπες χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Η εξέγερση του Ιλιντεν (1903) εορταζόταν πριν από το 1991 ως ηµέρα εξέγερσης εναντίον των «ιµπεριαλιστικών» σχεδίων των γειτόνων, στο πλαίσιο της µαρξιστικής ερµηνείας του παρελθόντος, ενώ µετά την ανεξαρτησία προσέλαβε τον χαρακτήρα του «εθνικοαπελευθερωτικού» κινήµατος και, εποµένως, ενός κρίσιµου ορόσηµου ως τη δηµιουργία του ανεξάρτητου κράτους. Το ίδιο αυτό γεγονός εξάλλου, σε συνδυασµό µε τους Βαλκανικούς Πολέµους που ακολούθησαν, χρησιµοποιήθηκε, και χρησιµοποιείται, για τη συλλογική θυµατοποίηση του έθνους.

Η γιορτή της 8ης Σεπτεµβρίου επιχείρησε να εκπέµψει µηνύµατα ενότητας µέσα από το κεντρικό σύνθηµα «Μαζί κάτω από έναν ήλιο», υποδηλώνοντας προφανώς τη σηµαία και τον συµβολισµό της. Κέντρο των εορτασµών υπήρξε το µνηµειώδες άγαλµα του «Εφιππου Πολεµιστή» στην κεντρική πλατεία των Σκοπίων, το οποίο, αν και δεν φέρει το όνοµα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όπως το γειτονικό αεροδρόµιο, πλαισιώθηκε από άνδρες µε αρχαϊκές χλαµύδες και µε µακεδονικές πανοπλίες. Το όλο θέαµα θύµιζε ανάλογους εορτασµούς στο Παναθηναϊκό Στάδιο της Αθήνας την περίοδο της απριλιανής δικτατορίας. Μια άλλη αναλογία µπορεί να µας κάνει να στοχαστούµε πάνω στις πολιτικές χρήσεις του παρελθόντος και στην κοινή λειτουργία της γλώσσας των συµβόλων σε διαφορετικές περιπτώσεις. Κατά σύµπτωση, η ίδια ακριβώς ηµέρα της εθνικής επετείου της ΠΓ∆Μ σηµαδεύτηκε από τη δραµατική νίκη της οµάδας της (65-63) στους ηµιτελικούς του Eurobasket επί της Γεωργίας.

Η Γεωργία, κατά σύµπτωση επίσης, είχε συµπληρώσει και εκείνη είκοσι χρόνια ανεξαρτησίας τον περασµένο Απρίλιο, έχοντας αποσχιστεί από τη Σοβιετική Ενωση το 1991. Συνεχής πολιτική αστάθεια, οικονοµική κρίση και πόλεµοι χαρακτήρισαν τη ζωή του νέου αυτού έθνους-κράτους που επίσης αναζήτησε σύµβολα εθνικής συνοχής, αυτή τη φορά (και) στην ελληνική µυθολογία. Στο Βατούµ, από το 2007, έχει υψωθεί ένα µνηµειώδες άγαλµα της Μήδειας, η οποία κρατά το χρυσόµαλλο δέρας και κοιτάζει προς τη ∆ύση. Γνωρίζοντας τον µύθο, αξίζει να αναρωτηθούµε τι συµβολίζει αυτή η γυναικεία µορφή για τη σύγχρονη γεωργιανή ταυτότητα και τις πολύπλοκες σχέσεις της µε τον δυτικό κόσµο. Εν τέλει, παρά τις διαφορές και τις αντιφάσεις, οι δύο χώρες που αναµετρήθηκαν για το ευρωπαϊκό κύπελλο στο µπάσκετ αναζητούν το δικό τους διαβατήριο – την «πρόκρισή» τους – στην Ευρώπη (και σε ό,τι αυτή συµβολίζει) µέσα από την αρχαία ελληνική ιστορία και µυθολογία.

Η κυρία Χριστίνα Κουλούρη είναι καθηγήτρια Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.


ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ