Αν ένας φανατικός μουσουλμάνος είχε δολοφονήσει με στυγερό και αποτρόπαιο τρόπο δεκάδες συνανθρώπους μας είτε στον δυτικό κόσμο είτε έξω από αυτόν, δικαιολογώντας αυτή την ενέργεια με διακηρύξεις και μανιφέστα για την «τζιχάντ», ο χαρακτηρισμός «τρομοκράτης» μάλλον θα του αποδιδόταν σχετικά εύκολα (και δικαίως). Για τον Αντερς Μπέρινγκ Μπρέιβικ, όμως, διαβάζουμε και πληροφορούμαστε ότι είναι «ακροδεξιός», «φονταμενταλιστής», «ψυχοπαθής», «δολοφόνος», ενίοτε δε και «τρομοκράτης», χωρίς ωστόσο ο τελευταίος χαρακτηρισμός να είναι ο κυρίαρχος. Για ορισμένους σχολιαστές επιπλέον η συμπεριφορά του αποτελεί περαιτέρω ένδειξη της «αποτυχίας της πολυπολιτισμικότητας», της δομικής αντινομίας μεταξύ χριστιανισμού και Ισλάμ και των ακροτήτων που συνεπιφέρει η (υποχρεωτική;) συμβίωση διαφορετικών εθνοπολιτισμικών κοινοτήτων στη σύγχρονη Ευρώπη. Αν η όλη κατάσταση δεν ήταν τραγική και επικίνδυνη, θα μπορούσαμε ίσως να «αναδιατυπώσουμε» ειρωνικά τους παραπάνω χαρακτηρισμούς και ερμηνείες ως εξής: α) όταν σκοτώνουν οι μουσουλμάνοι είναι τρομοκράτες ενώ όταν σκοτώνουν οι χριστιανοί είναι ακροδεξιοί, εξτρεμιστές ή ψυχοπαθείς δολοφόνοι και β) όταν σκοτώνουν οι μουσουλμάνοι φταίνε οι μουσουλμάνοι, ενώ όταν σκοτώνουν οι χριστιανοί φταίνε πάλι οι μουσουλμάνοι.

Στάσεις και ερμηνείες όπως οι παραπάνω αντλούν από τη μακρά παράδοση του ρατσισμού, του συντηρητισμού, της θρησκευτικής μισαλλοδοξίας αλλά και των ακροδεξιών ιδεολογιών στον ευρωπαϊκό χώρο. Εχουν όμως υποστεί σημαντικές μεταλλάξεις σε ό,τι αφορά το περιεχόμενο, τα μέσα διάχυσης και την εμβέλειά τους. Οι σύγχρονες τεχνολογίες της πολιτικής επικοινωνίας, ιδιαίτερα το Διαδίκτυο, επιτρέπουν τη διάχυση του «λόγου του μίσους» (hate speech) δημιουργώντας εκτενή δίκτυα επικοινωνίας ομάδων, οργανώσεων και ατόμων. Σε αυτό το πλαίσιο η ανωνυμία και η «δυνητική» (virtual) πραγματικότητα μπορούν να προκαλέσουν εκρηκτικούς συνδυασμούς επιθετικότητας, μισαλλοδοξίας και εξτρεμισμού. Είναι αφελές, φυσικά, να δαιμονοποιούνται τα μέσα της επι κοινωνίας. Είναι, ωστόσο, σημαντικό να κατανοηθεί η δυναμική παρουσία τους στο «κυνήγι των μαγισσών» που έχουν εξαπολύσει οι σύγχρονοι σταυροφόροι.

Ποιος είναι όμως ο «χάρτης» των σταυροφοριών αυτών; Αν στην πλανητική κατάσταση δεν υπάρχει «έξοδος» ούτε «γαλατικά χωριά» με ειδυλλιακή θέα, θα πρέπει να αναρωτηθούμε μήπως τα προβλήματα είναι πλέον οικουμενικά. Αργά αλλά σταθερά η σύνθετη σύγχρονη πραγματικότητα υπονομεύει την εικόνα των ειρηνικών, ανεξίθρησκων, ανεκτικών κοινωνιών, όπως π.χ. της Ολλανδίας, του Βελγίου και των σκανδιναβικών χωρών. Δομικοί μετασχηματισμοί παγκόσμιου βεληνεκούς αλλά και συγκυριακές εξελίξεις εν μέσω της κρίσης δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για τις πάλαι ποτέ «σκανδιναβικές ουτοπίες» με τις σταθερές κοινωνικο-οικονομικές πραγματικότητες και τις «ανοιχτές κοινωνίες». Τα τοξικά προϊόντα του ρατσισμού, του εθνικισμού, της ισλαμοφοβίας και της ξενοφοβίας βρίσκονται πια παντού.

Η δραστικότητά τους μάλιστα δεν περιορίζεται μόνο σε ακραίες ομάδες του πολιτικού, ιδεολογικού και κοινωνικού φάσματος. Εχουν διαβρώσει ευρύτερους πολιτικούς χώρους. Η διείσδυση αρνητικών στερεοτύπων για «εμάς» και τους «άλλους» στον δημόσιο λόγο που αφορά σε θέματα ασφάλειας, εγκληματικότητας, αστυνόμευσης, τρομοκρατίας και μεταναστευτικής πολιτικής πραγματοποιείται με υπόγειους τρόπους που συμβάλλουν στην περαιτέρω εδραίωσή τους. Η μεταφορά στο κέντρο της πολιτικής σκηνής του λεξιλογίου και των αντιλήψεων που παλαιότερα ανήκαν στο άκρο του πολιτικού φάσματος συνδιαμορφώνει τον σύγχρονο συντηρητισμό. Ετσι ακούμε, π.χ., ότι ο Μπρέιβικ σκότωσε τους «δικούς του». Αν ως «δικοί του» εννοούνται οι «λευκοί, χριστιανοί, γηγενείς Νορβηγοί», μήπως υπάρχουν κάποιοι «ξένοι» (ενδεχομένως μη λευκοί, μουσουλμάνοι) που θα θεωρούνταν πιο «φυσιολογικό» ή πιο «αναμενόμενο» να εξοντώσει;

Σε μια δήλωσή του που αναδημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Τime» ο Αντερς Μπέρινγκ Μπρέιβικ φέρεται να δήλωσε «ιδιαίτερα αισιόδοξος» για το μέλλον της σταυροφορίας του. Θεωρεί ενδεχομένως ότι διαθέτει συνοδοιπόρους μεταξύ όσων φοβούνται τη δημιουργία μιας «Ευραραβίας» με πρωτεύουσα το «Λοντονιστάν». Περισσότερα από ένα φαντάσματα πλανώνται επάνω από την Ευρώπη και οι εφιαλτικές τους σκιές δεν σκεπάζουν μόνο τη Νορβηγία.

Η κυρία Εφη Γαζή είναι επίκουρη καθηγήτρια Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.


ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ