Θα δανειστούμε παραφράζοντας τον τίτλο της παλαιάς παιδικής ταινίας «Πίσω στο μέλλον». Αλλωστε, κατά πάγια τακτική των οικονομολόγων, επιβάλλεται να χρησιμοποιήσουμε την «προς τα πίσω επαγωγή».
Προφανώς και μπορεί η Ευρώπη να βγει από το ευρώ, όπως και προφανώς μπορεί να μεταβληθεί σε ζώνη παράλληλων ευρώ, όπως και προφανώς μπορεί να έχει μέλη εντός και εκτός του ευρώ. Αλλά το ερώτημα παραμένει: Γιατί; Για την Ελλάδα; Για τις χώρες του Νότου; Για την αδιάλλακτη Γερμανία, σε συνεργασία με την Ολλανδία και την Αυστρία; Ή, σε τελική ανάλυση, γιατί είναι τόσο πολλοί που θέλουν να ανήκουν στο ευρώ που δεν μπορεί να τους αντέξει όλους μαζί; Οπως πολύ σωστά αναφέρει σε πρόσφατο άρθρο του στους «Financial Τimes» ο υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, για να κατανοήσουμε το μέλλον και τη λειτουργία του ευρώ χρειαζόμαστε νέες μορφές διακυβέρνησης.
Το ερώτημα είναι σύνθετο και, όπως το αντιλαμβάνομαι, σε δύο διαστάσεις. Πρώτον, ως προς ποια Ευρώπη αναφερόμαστε και, δεύτερον, τι συνεπάγεται για το μέλλον η μετά την πρόσφατη παγκόσμια κρίση επιστροφή σε κάποια νέα απεικόνιση του παρελθόντος. Για να διευκολύνω όμως τον ανυπόμονο αναγνώστη που δεν τον ενδιαφέρει το γιατί και θέλει το συμπέρασμα, απαντώ άμεσα και μονολεκτικά όχι. Η Ευρώπη δεν θα βγει από το ευρώ. Με βεβαιότητα μάλιστα θα μπορούσα ακόμη και να προβλέψω ότι η ζώνη του ευρώ πολύ σύντομα θα δει τα μέλη της να αυξάνονται.
Η σημερινή ζώνη του ευρώ έχει ορισμένα χαρακτηριστικά που την κάνουν πανίσχυρη. Πρώτον, είναι μεγάλη και οικονομικά και πληθυσμιακά. Δεύτερον, είναι εμπορικά και κεφαλαιουχικά αυτάρκης. Τρίτον, έχει πλεονασματικά ισοζύγια, ακόμη και μέσα στην κρίση, στο εμπόριο και στην κίνηση κεφαλαίων. Εχει αξιοζήλευτη παραγωγική, επιχειρηματική και εμπορική ποικιλότητα και παράλληλα έχει ισχυρή ιδεολογική συνοχή. Ξεπέρασε χωρίς εμπόδια εμφύλιες συρράξεις, όπως ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, με μεγάλη ανωτερότητα. Με αποτέλεσμα το brand name «Ευρώπη» της ευρωζώνης από κάθε άποψη σήμερα να είναι πανίσχυρο.
Πάνω από όλα όμως λειτουργεί με ένα νόμισμα που δεν είναι ευάλωτο σε κερδοσκοπικές πιέσεις. Η πιστωτική του επέκταση είναι πολύ περιορισμένη σε σχέση με τον όγκο των συναλλαγών που εξυπηρετεί. Οι υποχρεώσεις των μελών της ευρωζώνης σε χρηματοπιστωτικούς τίτλους- δημόσια και ιδιωτικά ομόλογα- είναι λογικές σε σχέση με την αξία παραγωγής. Τέλος, η κατοχή τους εκτός ευρωζώνης είναι οριακή. Τα στοιχεία αυτά είναι σε πλήρη αντίθεση με όσα ισχύουν για την αμερικανική οικονομία. Οπως είναι γνωστό, οι ΗΠΑ υποχρεούνται να διατηρούν ελεύθερη μια δυσανάλογα μεγάλη νομισματική επέκταση έτσι ώστε να εξυπηρετούν τις σε δολάριο διεθνείς εμπορικές συναλλαγές και μια τεράστια παραγωγή ομολόγων εκτός ΗΠΑ- κυρίως προς Κίνα- με στόχο να καλύπτουν το ελλειμματικό τους εμπορικό ισοζύγιο. Αν υπάρχει πρόβλημα, υπάρχει στο δολάριο και όχι στο ευρώ.
Η ευρωζώνη ως σύνολο εμφανίζει σήμερα μεγαλύτερη ευστάθεια και διασπορά του συστημικού κινδύνου και ευέλικτη προσαρμοστικότητα στη διαδικασία εξόδου της από την παγκόσμια κρίση. Μια απλή σύγκριση: Πώς θα μας φαινόταν αν η ευρωζώνη σήμερα είχε ένα τεράστιο εμπορικό έλλειμμα, η πιστωτική επέκταση από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ήταν επτά φορές μεγαλύτερη από τα διαθέσιμά της- είναι σήμερα μιάμιση φορά- και η Γερμανία ήταν στα πρόθυρα της πτώχευσης; Για όσους δεν μπορούν να αντιληφθούν τον παραλληλισμό, η σύγκριση αναφέρεται στις ΗΠΑ, στην ομοσπονδιακή της τράπεζα και στην Καλιφόρνια. Με ποια λογική λοιπόν έχει πρόβλημα η ευρωζώνη και δεν έχουν οι ΗΠΑ;
Η ευρωζώνη όμως δεν έχει κίνητρο να διαλυθεί για δύο ακόμη λόγους. Εχει δαπανήσει πολλά για να είναι εδώ που βρίσκεται και να ισορροπεί μέσα σε μια κρίση που την έζησε πριν από 80 χρόνια. Επίσης πλήρωσε υπερβολικά την έξοδο από την κρίση του ΄30. Καμία άλλη συνομοσπονδία λαών δεν βγήκε από την κρίση του ΄30 με το κόστος που είχαν οι χώρες της σημερινής ευρωζώνης: μια εμφύλια-παγκόσμια σύρραξη. Και μόνο η σκέψη ότι το μέλλον μας θα επιστρέψει λόγω της κρίσης που δεν δημιουργήσαμε σε φαινόμενα σαν εκείνα το λιγότερο μας τρομάζει και μας δημιουργεί φρίκη.
Ο Τσιφόρος στο παρελθόν είχε μιλήσει για τα «παλιόπαιδα τα ατίθασα». Ηταν οι χαρακτήρες των λαϊκών περιοχών της τότε Αθήνας. Δεν νομίζω να έχει μεταφραστεί στα αγγλικά γιατί τότε με μεγάλη χαρά θα το χάριζα ως δώρο Χριστουγέννων στους φίλους μας της τρόικας και στους ηγέτες της ευρωζώνης για να καταλάβουν. Ας αισιοδοξούμε ότι όσες χώρες της ευρωζώνης ανήκουν όπως εμείς σ΄ αυτή την κατηγορία, θα αντιληφθούν και τους λόγους που κάποιοι αντιδρούν στην ευρωστία της και γιατί κάποιοι επιμένουν να τη στηρίζουν και τι τελικά οφείλουν να κάνουν οι ίδιοι για να μη χαρακτηρίζονται «τα παλιόπαιδα τα ατίθασα».
Ο κ. Νίκος Γ. Χαριτάκης είναι καθηγητής στο Οικονομικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
