Τώρα που έκλεισε (τρόπος τού λέγειν) ο μεταφράσιμος κύκλος της ομηρικής Ιλιάδας, αποστάζουν κάποια, συγγενικά μεταξύ τους, θέματα, που παρέμειναν λίγο-πολύ ασχολίαστα. Ενα από αυτά είναι η συντροφικότητα, με τις βασικές (προβλεπόμενες και απρόβλεπτες) τροπές της. Αλλο: η τιμή του νεκρού σώματος, που μπορεί να φτάσει ώς την ατίμωσή του, όταν κορυφώνεται η πολεμική εμπάθεια. Για το δεύτερο, επίκεντρο θέμα στο πλαίσιο του ιλιαδικού πολέμου, επιφυλάσσομαι· επιμένοντας, προς το παρόν, στο πρώτο, που, όσο ξέρω, δεν έχει συστηματικά και απροκατάληπτα μελετηθεί.
Μίλησα για τροπές, οι οποίες, σχηματικά έστω, πρέπει να ταξινομηθούν, προτού περιγραφούν και σχετιστούν μεταξύ τους. Βασική διάκριση χρειάζεται σίγουρα ανάμεσα στη συλλογική και στη διαπροσωπική συντροφικότητα, που μπορεί να είναι εταιρική ή και αδελφική. Εδώ ενδιαφέρει η διαπροσωπική συντροφικότητα, που εκφράζεται κυρίως ως έμπρακτη δυαδική φιλία, στο όριο κάποτε της περιπάθειας. Στο σημείο αυτό, παρενθετικά, μια προσωπική μνήμη, που ρέπει στην ανεκδοτολογία, για να κρύψει μάλλον την ενδιάθετη συγκίνησή της. Πρώτο μάθημα αρχαίων ελληνικών στην πρώτη τάξη του οκταταξίου τότε Γυμνασίου στο Πειραματικό Θεσσαλονίκης. Με το Αναγνωστικό στο χέρι (όχι, δεν ήτανε του Ζούκη) ακούγεται μεγαλοφώνως η πρώτη φράση του (πλαστού έτσι κι αλλιώς) εγχειριδίου, που έγραφε (σε πολυτονικό βέβαια και με υπογεγραμμένη, όπου χρειάζεται ): Πιστεύω τω φίλω·ο φίλος τον φίλον εν κινδύνοις γιγνώσκει. Περί αυτού λοιπόν πρόκειται: φίλος και φιλία σε καιρό πολεμικού κινδύνου. Αρχετυπικό θέμα της παγκόσμιας λογοτεχνίας (και φιλμογραφίας) που προκαταβάλλεται στην προκειμένη περίπτωση με αφοπλιστική, κι ίσως γι΄ αυτό ανεξίτηλη, αφέλεια. Τελικώς: «άνθρωποι εν πολέμω» προχθές στη Θεσσαλονίκη· «σύντροφοι εν πολέμω» σήμερα. Ο,τι μας λείπει δηλαδή στην απάνθρωπη και άφιλη εποχή μας. Επιστρέφω όμως στη δυαδική συντροφικότητα με δύο μικροσκοπικά παραδείγματα: το ένα ενδεικτικό της εταιρικής σχέσης, το άλλο της αδελφικής. Το πρώτο απαντά στην τέταρτη ραψωδία, στη μέση περίπου της πρώτης και πρότυπης ιλιαδικής μάχης, και αφορά στον Οδυσσέα, όχι και τόσο φιλέταιρον στην Ιλιάδα. Εχει προηγηθεί, ως δεύτερη κατά σειρά ανδροκτασία, ο φόνος του εφηβικού Σιμοείσιου από τον μεγαλόσωμο Τελαμώνιο Αίαντα, που στεφανώνεται με μια συγκλονιστική παρομοίωση: το παλικάρι προπορεύεται, ο Αίας σημαδεύει, το δόρυ βρίσκει στόχο στο βυζί, περνά από τον ώμο και βγαίνει αντίκρυ· πέφτει νεκρός ο έφηβος στο σκονισμένο χώμα, σαν σκούρα λεύκα, λέει ο ποιητής, σε βάλτο φυτρωμένη, ψηλόλιγνη, με τα κλαδιά να στεφανώνουν μόνο την κορφή της· τη βλέπει κάποιος αμαξομάστορης, τη λιμπίζεται και με το μαύρο του πελέκι την τσεκουρώνει, για να την κάνει αργότερα τροχόγυρο στο αμάξι του· προς το παρόν, πεσμένη στου ποταμού την όχθη, εκείνη αποξηραίνεται. Παρεμβαίνει αμέσως ο Πριαμίδης Αντιφος, σημαδεύοντας τον Αίαντα. Αστοχεί όμως, και το δόρυ βρίσκει, αντ΄ αυτού, τον Λεύκο, φίλο πολύτιμο του Οδυσσέα ( εσθλόν εταίρον, λέει το κείμενο) στα αχαμνά και τον εξοντώνει. Εξαλλος από πόνο για τον χαμό του εταίρου του ο Οδυσσέας, βγαίνει στην πρώτη γραμμή· με μάτι αγριεμένο ακοντίζει· όμως, αντί το δόρυ του να βρει τον Αντιφο, πετυχαίνει τον Δημοκόωντα, νόθο γιο του Πριάμου. Το δεύτερο μικροσκοπικό παράδειγμα, αδελφικής τώρα, συντροφικότητας απαντά στην αρχή της πέμπτης ραψωδίας, αφιερωμένης στην αριστεία του Διομήδη. Αρχίζοντας την επιθετική του επιχείρηση ο διάσημος Αργείος ήρωας πέφτει πάνω σε δύο αδέλφια, παιδιά του Δάρη, άψογου λειτουργού του Ηφαίστου: Φηγέας ο ένας, Ιδαίος ο άλλος. Τον πρώτο τον βρίσκει η βολή του Διομήδη κατάστηθα και τον γκρεμίζει από το αμάξι. Προστρέχει αμέσως ο Ιδαίος να περισώσει το σώμα του αδελφού του, δεύτερο θύμα επίδοξο κι αυτός του Διομήδη. Τον σώζει όμως την τελευταία στιγμή ο Ηφαιστος, ρίχνοντας πάνω του μια σκοτεινή νεφέλη· για να μην τσακίσει τον πατέρα πένθος διπλό κι αβάσταχτο, χάνοντας και τους δύο γιους.
Μιλώντας για διαπροσωπική συντροφικότητα (ας πούμε καλύτερα: εταιρική φιλότητα), ο νους μας πάει συνήθως στο ζεύγος «Αχιλλέας- Πάτροκλος». Στην πραγματικότητα όμως εταιρικά ζεύγη σχηματίζουν και άλλοι μείζονες ήρωες του ιλιαδικού πολέμου, προπάντων στο στρατόπεδο των Αχαιών αλλά και στη μεριά των επικούρων. Πρόχειρα παραδείγματα: πλάι στον Διομήδη στέκει ο Σθένελος, πλάι στον Ιδομενέα ο Μηριόνης, πλάι στον Σαρπηδόνα ο Γλαύκος.
Υπολείπονται πολλά για την άλλη Κυριακή, όπου το ζεύγος «ΑχιλλέαςΠάτροκλος» θα έχει βέβαια την εταιρική τιμητική του· όχι όμως αποκλειστική.
