Η καταστροφή στον Κόλπο του Μεξικού και οι πυρκαγιές στη Ρωσία αποτέλεσαν τα δύο σημαντικότερα παγκόσμια συμβάντα των τελευταίων μηνών. Η σημαντικότητά τους έγκειται αφενός στο γεγονός ότι επηρέασαν δραματικά, και θα συνεχίσουν να επηρεάζουν για μεγάλο χρονικό διάστημα, τις ζωές εξαιρετικά μεγάλων πληθυσμιακών ομάδων. Οι οικονομικές, πολιτικές, κοινωνικές και κλιματικές επιπτώσεις των δύο καταστροφών θα συνεχίσουν να εκδηλώνονται σε βάθος χρόνου. Αφετέρου, τα συγκεκριμένα παγκόσμια περιβαλλοντικά συμβάντα είναι σημαντικά γιατί αποτυπώνουν το ιστορικό παρελθόν- καθώς μέσα από την καταστροφή αναδεικνύεται η αλυσίδα των γεγονότων που οδήγησε σε αυτά- αλλά και προβάλλουν το πιθανό μέλλον των σύγχρονων κοινωνιών σε παγκόσμιο επίπεδο.
Ετσι, οι έρευνες για τις ευθύνες της εταιρείας ΒΡ στον Κόλπο του Μεξικό έφεραν στην επιφάνεια όλο το πλέγμα πολιτικών σχέσεων και οικονομικών συμφερόντων που είχαν προδιαγράψει το καταστροφικό συμβάν. Κατά τη διαδικασία διαχείρισης της καταστροφής η ανάληψη εταιρικής ευθύνης από την ΒΡ βασίστηκε σε πρακτικές που περιέλαβαν τον καθαρισμό των ακτών των Πολιτειών που δέχθηκαν τις μεγαλύτερες επιπτώσεις. Για τον καθαρισμό των ακτών «χρησιμοποιούνται» σήμερα κρατούμενοι από τις φυλακές της Λουιζιάνας. Η πολύωρη και σχεδόν δωρεάν εργασία εκατοντάδων Αφροαμερικανών στην πλειοψηφία τους ανδρών έρχεται να «ξεπλύνει» τις θεσμικές και εταιρικές ευθύνες που οδήγησαν στην καταστροφή, αναδεικνύοντας την πολυπλοκότητα των οικονομικών και κοινωνικών σχέσεων που χαρακτηρίζουν τη σύγχρονη αμερικανική κοινωνία.
Πώς εντάσσονται όμως τα παγκόσμια περιβαλλοντικά συμβάντα στην ιστορική αντίληψη για το παρελθόν και το μέλλον; Κατ΄ αρχήν, αν και εκδηλώνονται τοπικά, αποτελούν κομμάτι της παγκόσμιας ιστορίας καθώς αποτυπώνουν ιστορικές διαδικασίες που υπερβαίνουν τα τοπικά και εθνικά πλαίσια. Επειτα, προβάλλουν- σε παγκόσμιο δίκτυο- μία ή πολλαπλές δυνητικές εκδοχές του μέλλοντος των σύγχρονων κοινωνιών. Οι εικόνες των μνημειωδών πυρκαγιών, που έχοντας κατακαύσει την ύπαιθρο, περικύκλωσαν ασφυκτικά τη Μόσχα απειλώντας καίριες δομές του αστικού βίου, έφεραν στο μυαλό μας τη θεώρηση του Μάνουελ ντε Λάντα. Στο περίφημο βιβλίο του Χίλια Χρόνια μη-Γραμμικής Ιστορίας (Κριτική, 2002), ο Ντε Λάντα προειδοποιεί ότι η πτώση του νεωτερικού πολιτισμού θα χαρακτηριστεί από τη σταδιακή συρρίκνωση των πόλεων κάτω από την πίεση περιβαλλοντικών καταστροφών και της επέκτασης της «άγριας ζωής» στα αστικά κέντρα. Την ίδια περίπου ιδέα αποτύπωσε και ο Πέντρο Μαϊράλ στο βιβλίο του Η Χρονιά της Ερήμου (Πόλις, 2010)το οποίο ενώ ξεκινά ως αλληγορική παρουσίαση της οικονομικής κατάρρευσης της Αργεντινής, εξελίσσεται σε οικοφανταστική σύλληψη ενός κόσμου όπου οι δομές του αστικού βίου καταρρέουν μπροστά στη σαρωτική επέλαση της Κοσμοχαλασιάς- ζώων, νομάδων και μιας φύσης-τιμωρού – που καταπίνει στο πέρασμά της τη νεωτερικότητα.
Εχουμε συνηθίσει να φανταζόμαστε τη σχέση φύσης και πολιτισμού μέσα από εικόνες που παραπέμπουν στη σταδιακή καταστροφή του περιβάλλοντος μέσω της επέκτασης του αστικού πολιτισμού. Ομως τα πρόσφατα παγκόσμια περιβαλλοντικά συμβάντα μάς ωθούν να συλλάβουμε την εικόνα και αντίστροφα: ένα δυνητικό μέλλον που χαρακτηρίζεται από την επέλαση των φυσικών φαινομένων- ανθρωπογενών ή μη- που θα ασκούν ολοένα και μεγαλύτερη πίεση στις θεμελιώδεις δομές του αστικού βίου, καθιστώντας τελικά τις πόλεις μη βιώσιμες. «Τι θα συμβεί αν οι λύκοι κατέβουν στις πόλεις;» αναρωτιέται ο Ντε Λάντα. «Και οι πυρκαγιές και οι πετρελαιοκηλίδες;» θα προσθέταμε σήμερα.
Η κυρία Ιωάννα Λαλιώτου είναι επίκουρη καθηγήτρια Σύγχρονης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
