Φεύγω από την Κωνσταντινούπολη και τέσσερις ερωτήσεις που μου έκαναν τούρκοι δημοσιογράφοι, πανεπιστημιακοί και επιχειρηματίες αντηχούν στο μυαλό μου. Ξεχάστε τις απαντήσεις, οι ερωτήσεις από μόνες τους θα σας πουν ό,τι χρειάζεται να ξέρετε για την κατάσταση στην Τουρκία.
Πρώτη ερώτηση: Πιστεύεις ότι βλέπουμε τον θάνατο της Δύσης και την ανατολή νέων παγκόσμιων δυνάμεων στην Ανατολή; Δεύτερη: Τομ, χάρηκα πολύ που μιλήσαμε, αλλά θα σε πείραζε αν δεν ανέφερες το όνομά μου; Φοβάμαι αντίποινα εναντίον της εφημερίδας μου ή της επιχείρησής μου. Τρίτη: Είναι αλήθεια, όπως πιστεύει ο πρωθυπουργός Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ότι το Ισραήλ βρίσκεται πίσω από τις επιθέσεις των κούρδων αυτονομιστών του ΡΚΚ στην Τουρκία; Τέταρτη: Πιστεύεις πραγματικά ότι ο Ομπάμα μπορεί να τιμωρήσει την Τουρκία που ψήφισε κατά της πρότασης των ΗΠΑ για την επιβολή κυρώσεων στο Ιράν;
Η ερώτηση για τον θάνατο της Δύσης στην πραγματικότητα αφορά την άνοδο της Τουρκίας. Η Ευρώπη έκλεισε την πόρτα της ένταξης της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) αλλά πιστεύω ότι οι τούρκοι επιχειρηματίες ίσως να μη νοιάζονται καν. Η ΕΕ μοιάζει νεκρή σε σύγκριση με την Τουρκία, η οποία πέρυσι βρισκόταν ακριβώς πίσω από την Ινδία και την Κίνα στον κατάλογο των ταχύτερα αναπτυσσόμενων οικονομιών στον κόσμο- με ρυθμό ανάπτυξης λίγο λιγότερο από 7%- και ήταν η ταχύτερα αναπτυσσόμενη οικονομία στην Ευρώπη.
Οι Αμερικανοί είχαν την τάση να θεωρούν την Τουρκία είτε πολιτισμική γέφυρα που συνδέει τη Δύση με τον μουσουλμανικό κόσμο είτε στρατιωτική βάση που εξυπηρετεί ως κύριος κόμβος ανεφοδιασμού για τους πολέμους στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν. Οι Τούρκοι βλέπουν τη χώρα τους ως κέντρο και όχι ως γέφυρα.
Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης η Τουρκία έγινε το κέντρο του δικού της οικονομικού χώρου που εκτείνεται από τη Νότια Ρωσία ως τα Βαλκάνια, τον Καύκασο και από την άλλη πλευρά ως το Ιράκ, τη Συρία, το Ιράν και τη Μέση Ανατολή. Γνώρισα τούρκους επιχειρηματίες που διηύθυναν αλυσίδες ξενοδοχείων στη Μόσχα, τράπεζες στη Βοσνία και στην Ελλάδα, έργα οδοποιίας στο Ιράκ και είχαν τεράστιες εμπορικές συναλλαγές με το Ιράν και τη Συρία. Το 1980 οι συνολικές εξαγωγές της Τουρκίας ανέρχονταν σε 3 δισ. δολάρια. Το 2008 ήταν 132 δισ. δολάρια. Στις ημέρες μας υπάρχουν 250 βιομηχανικές ζώνες στην Ανατολία. Οι τούρκοι χρήστες κινητών τηλεφώνων αυξήθηκαν από σχεδόν κανέναν το 1990 σε 64 εκατομμύρια το 2008.
Ετσι ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν βλέπει τον εαυτό του ως ηγέτη μιας ανερχόμενης οικονομικής δύναμης 70 εκατομμυρίων πολιτών η οποία δικαιούται να έχει ανεξάρτητο γεωπολιτικό ρόλο. Ο τρόπος όμως με τον οποίο ανεβαίνει η Τουρκία έχει σημασία και ο κ. Ερντογάν σίγουρα παρουσιάζει μερικές ανησυχητικές τάσεις που θυμίζουν Βλαντίμιρ Πούτιν και Ούγκο Τσάβες. Δεν έχω επισκεφθεί ποτέ καμία δημοκρατία όπου τόσο πολλοί άνθρωποι να μου ζητούν να μην αναφέρω το όνομά τους από φόβο αντιποίνων από τους κυβερνητικούς κύκλους με τη μορφή αγωγών, φορολογικών ελέγχων ή αποκλεισμού από κυβερνητικά συμβόλαια.
Επιπλέον ο κ. Ερντογάν έχει περάσει από τις απλές επικρίσεις εναντίον των επιθέσεων του Ισραήλ στη Χαμάς στη Γάζα στην υποστήριξη πλήθους θεωριών συνωμοσίας, όπως η τρελή ιδέα ότι το Ισραήλ στηρίζει τους τρομοκράτες του ΡΚΚ, για να ενισχύσει την πολιτική του βάση μεταξύ των συντηρητικών μουσουλμάνων της Τουρκίας και του εξωτερικού.
Η συμβουλή μου για την Αμερική είναι να αποφύγει μια δημόσια αντιπαράθεση που μπορεί να την εκμεταλλευτεί ο Ερντογάν για να αποκτήσει μεγαλύτερη υποστήριξη. Η Τουρκία είναι γεμάτη από ενέργεια και ορμόνες και προσπαθεί να βρει τη νέα της ταυτότητα. Διεξάγεται μια εσωτερική μάχη για αυτή την ταυτότητα μεταξύ εκείνων που θα ήθελαν να δουν την Τουρκία να ευθυγραμμίζεται περισσότερο με τον ισλαμικό κόσμο και τις αξίες του και εκείνων που θέλουν να παραμείνει κοσμική, «δυτική» και πλουραλιστική. Οποιος ορίσει την Τουρκία θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό το κατά πόσον θα καταλήξουμε σε έναν πόλεμο πολιτισμών. Δύο εβδομάδες πριν από το συμβάν με τη νηοπομπή που κινούνταν προς τη Γάζα, μια μεγάλη δημοσκόπηση έδειξε το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του κ. Ερντογάν να έρχεται δεύτερο, πίσω από το κεμαλικό Λαϊκό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα για πρώτη φορά μετά τις εκλογές του 2002.
Μήπως προσπαθώντας να συσπειρώσει πάλι την πολιτική του βάση ο κ. Ερντογάν έπαιξε όλα του χαρτιά; Ως τώρα ο τούρκος πρωθυπουργός έχει αποδειχθεί πανούργος εξοβελίζοντας τους αντιπάλους του σταδιακά και χωρίς εκείνοι να το αντιληφθούν. Τώρα όμως το ξέρουν. Οι κοσμικές και οι πιο μετριοπαθείς μουσουλμανικές δυνάμεις στην Τουρκία έχουν θορυβηθεί, όπως και τα μετριοπαθή αραβικά καθεστώτα και οι Αμερικανοί. Η μάχη για την ψυχή της Τουρκίας αναμένεται να αποκτήσει σύντομα πολύ πιο δυναμικό χαρακτήρα.
