Για να εκτιμήσει κανείς την ισχύ ενός κράτους υπάρχουν τα στατιστικά αλλά και τα μη μετρήσιμα στοιχεία. Ο πληθωρισμός και η ανεργία δεν μας λένε πολλά για τον πατριωτισμό, την αισιοδοξία και το συναίσθημα της κοινής ταυτότητας που ενώνουν ή διαλύουν τις κοινωνίες.
Η Νότια Αφρική είναι μια τέτοια περίπτωση. Πέρασα μέρος της παιδικής ηλικίας μου σε μια Νότια Αφρική που άφησε το σημάδι της στη φαντασία μου, επειδή συνδύαζε το φως με τη σκιά, όπως κανένας άλλος τόπος: μια διαδοχή ηλιόλουστων απογευμάτων σε κήπους με δέντρα αβοκάντο και γιακαράντα που διακόπτονταν- καθώς πήγαινες από το ένα μπάρμπεκιου (braai) στο επόμενο- από την εικόνα ρακένδυτων μαύρων στριμωγμένων στις αστυνομικές κλούβες.
«Υποθέτω ότι δεν έχουν τις άδειές τους» θα έλεγε κάποιος συγγενής, και το μυαλό ενός παιδιού γεννημένου στο Λονδίνο από λευκούς νοτιοαφρικανούς γονείς αναρωτιόταν τι μπορεί να σήμαινε αυτό. Σταδιακά, άρχισα να καταλαβαίνω το σύστημα του φυλετικού διαχωρισμού του απαρτχάιντ. Είχε να κάνει με την άρνηση- των ικανοτήτων των μαύρων, της κινητικότητας των μαύρων, του βασικού μισθού των μαύρων, της ίδιας της ανθρώπινης φύσης των μαύρων. Στο μυαλό του Αφρικάνερ, με τη βιβλική «νομιμοποίηση» μιας καταπίεσης μεταμφιεσμένης σε φυλετικό διαχωρισμό, οι μαύροι ήταν ικανοί μόνο για «ξυλοκόποι και νερουλάδες»- και αν. Το διαφυλετικό σεξ ήταν έγκλημα. Η καταστροφή ξεπρόβαλε πάντα με απειλητικές διαστάσεις.
Σήμερα, δύο δεκαετίες μετά την απελευθέρωση του Νέλσον Μαντέλα, έχουμε μια Νότια Αφρική που φιλοξενεί το πιο δημοφιλές αθλητικό γεγονός στον πλανήτη, το Παγκόσμιο Κύπελλο, με ένα πνεύμα ενότητας που φέρνει λευκούς και μαύρους μαζί, να κυματίζουν τις σημαίες της χώρας, να σαλπίζουν με τις πλαστικές καραμούζες, τις βουβουζέλες, και να εκφράζουν θορυβωδώς την υποστήριξή τους στους «Μπαφάνα Μπαφάνα»- στα αγόρια. Η ομάδα είναι μέτρια.
Η Νότια Αφρική θα είναι μάλλον η πρώτη διοργανώτρια ομάδα Μουντιάλ που δεν θα περάσει στον δεύτερο γύρο. Αυτό θα ήταν λυπηρό, αλλά εν τέλει επουσιώδες. Αυτό το συγκεκριμένο Παγκόσμιο Κύπελλο είναι πολιτικό. Είναι η επιβεβαίωση της θαυματουργής ίασης ενός έθνους, της αφρικανικής αξιοπρέπειας, και μιας ηπείρου που αξίζει περισσότερα από εκείνες τις κουρασμένες εικόνες βίας και ασθενειών. «Η χώρα οδεύει προς την καταστροφή»- ακόμη το ακούω, όπως το άκουγα και παλιά, αλλά με διαφορετικό πρόσχημα. Τι είπα για τα στατιστικά στοιχεία; Υπάρχουν άπειρα.
Η Νότια Αφρική εξακολουθεί να είναι μια χώρα όπου μόλις το 60% των κατοικιών διαθέτει τουαλέτα με καζανάκι, έξι εκατομμύρια άνθρωποι είναι οροθετικοί και το ποσοστό ανεργίας αγγίζει το 25%. Οι φυλακές- και οι 300.000 φύλακες ασφαλείας- μαρτυρούν τα υψηλά ποσοστά εγκληματικότητας. Για όλα αυτά έχω να πω το εξής: ο κόσμος έχει μη ρεαλιστικές προσδοκίες. Θέλουν να βάλουν σε «fast forward» τη ζωή, σαν να πρόκειται για κάποιο γκάτζετ. Δεν μπορείς απλώς να σβήσεις τις συνέπειες μισού αιώνα απαρτχάιντ, μέσα σε μία γενιά.
Αυτό που βλέπω εγώ είναι ένα μεγαλείο: μια χώρα 49 εκατ. ανθρώπων, εκ των οποίων τα 38,7 εκατ. είναι μαύροι και τα 4,5 εκατ. λευκοί- οι υπόλοιποι είναι μιγάδες ή Ασιάτες- που κατάφερε να διατηρήσει τη συνοχή της. Μην υποτιμάτε το επίτευγμά της. Σε ένα ασφυκτικά γεμάτο γήπεδο της Πρετόρια άκουσα το κρεσέντο της βουβουζέλας να υποδέχεται τους Μπαφάνα. Είδα μια λευκή γυναίκα να συνοδεύει έντεκα μαύρα παιδάκια- τις μασκότ της ομάδας- στον αγωνιστικό χώρο. Οι βουβουζέλες σώπασαν για τον εθνικό ύμνο της Ουρουγουάης. Οταν η Νότια Αφρική έχασε με 3-0, η αντίδραση ήταν μεγαλοπρεπής, ειρηνική: τα μη μετρήσιμα στοιχεία του εθνικού μεγαλείου.
Ας μιλήσουμε όμως λίγο για τη βουβουζέλα. Οι παίκτες διαμαρτύρονται. Ιστοσελίδες στο Facebook δημιουργήθηκαν απαιτώντας την απαγόρευσή της. Οι ωτοασπίδες κάνουν θραύση στους ευρωπαίους οπαδούς. Ωστόσο, έχω νέα για τους «αλαφιασμένους» φιλάθλους: αυτή είναι η Αφρική. Ο συμβολισμός της βουβουζέλας είναι μεγάλος. Λυπάμαι που οι γάλλοι παίκτες θα υποφέρουν από πονοκεφάλους. Οπως έγραψε ένας κωμικός εδώ, στο Τweeter, «έπειτα από ένα Σαββατοκύριακο, η Ευρώπη θέλει να απαγορεύσει τη βουβουζέλα- μακάρι να είχαν αντιδράσει το ίδιο γρήγορα και με την απαγόρευση της δουλείας!».
Τις προάλλες μιλούσα με έναν μακρινό συγγενή, έναν οικονομολόγο, τον Αντριου Λέβι. Είπε: «Δεν φοβάμαι για τη ζωή μου και αυτό είναι ένα θαύμα. Γνωρίζω ότι μπορεί να με σκοτώσει κάποιος για να με ληστέψει, όχι επειδή είμαι λευκός, όχι επειδή με μισεί, αλλά επειδή υπάρχει φτώχεια. Είμαι πατριώτης. Αγαπώ την ομορφιά αυτής της χώρας. Και όταν βλέπω την ενότητα και την καλή θέληση που έφερε το Παγκόσμιο Κύπελλο, πιστεύω ότι μπορούμε να πετύχουμε».
