Τους τελευταίους μήνες χιλιάδες μέλη ΔΕΠ (Διδακτικό Ερευνητικό Προσωπικό) των ελληνικών Πανεπιστημίων, των ΤΕΙ και ερευνητές των Ερευνητικών Κέντρων ασχολούνται με το επιχειρησιακό ερευνητικό πρόγραμμα «Θαλής», που είναι προσανατολισμένο στην ενίσχυση της διεπιστημονικής και διιδρυματικής έρευνας και καινοτομίας μέσω της διενέργειας βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας αριστείας. Το ερευνητικό αυτό πρόγραμμα του Ευρωπαϊκού Πλαισίου Στήριξης, που εντάσσεται στο ΕΣΠΑ (Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς), συγχρηματοδοτείται από την Ελλάδα και την ΕΕ ενώ δίνει τη δυνατότητα και σε συνεργασίες μεταξύ Ελλήνων και υψηλού επιπέδου ερευνητών από το εξωτερικό. Είναι επίσης ενδιαφέρον να τονιστεί ότι η εθνική χρηματοδότησή του φτάνει τα 120 εκατ. ευρώ, 600.000 ευρώ ανά πρόταση, για 3-5 χρόνια, ποσό ικανό για πολύ σοβαρές ερευνητικές προσπάθειες. Οι λόγοι αυτοί οδήγησαν σε μεγάλη ενεργοποίηση της ερευνητικής κοινότητας της χώρας μας και, όπως φημολογείται, οι προτάσεις που θα κατατεθούν είναι χιλιάδες. Το αποτέλεσμα είναι ένας σοβαρός και πρωτοφανής σχεδιασμός της έρευνας, ο οποίος έχει ήδη ενεργοποιήσει πολλές συνεργασίες, και αυτό είναι απόλυτα θετικό καθώς θέτει ένα πλαίσιο για την παρώθηση της διεπιστημονικής σκέψης και της συλλογικής προσπάθειας. Αυτή η διεπιστημονική προσέγγιση της έρευνας είναι αναμφίβολα αναγκαία στην καλπάζουσα ερευνητική πορεία της εποχής μας, και τούτο διότι τα χρησιμότερα ερευνητικά ευρήματα «ανασκάπτονται» από τις ζώνες επαφής των διαφόρων επιστημών και γνωσιακών περιοχών, μια επιστημολογική αναγκαιότητα που στοχεύει και στην καλλιέργεια της ερευνητικής αριστείας.
Η έννοια «διεπιστημονικότητα», ωστόσο, χρησιμοποιείται από πολλούς χαλαρά και υπό ποικίλα πρίσματα. Γι΄ αυτό είναι αναγκαίο να διευκρινιστεί ότι με τη διεπιστημονική ερευνητική προσέγγιση δομούνται συγκροτημένες γνώσεις στο πλαίσιο ενός επιστημονικού πεδίου με τη μεταφορά γνώσεων, τεχνογνωσίας, εννοιών, εργαλείων, μοντέλων, μεθόδων, δεξιοτήτων από άλλο επιστημονικό πεδίο· κατάσταση που υπαγορεύει συμπράξεις- συνέργειες μεταξύ διαφορετικών επιστημών και γνωσιακών πεδίων.
Οσον αφορά την παράμετρο της «αριστείας» που προβάλλει το εν λόγω πρόγραμμα, θα πρέπει να τονιστεί ότι η επιλογή τόνωσής της στη χώρα μας έχει τις ρίζες της από παλιά στην ΕΕ. Η επιτελική αυτή επιλογή εισπράττει όμως και διαμαρτυρίες από τους νεότερους, κυρίως, πανεπιστημιακούς και άλλους ερευνητές, οι οποίοι αισθάνονται τον ισχυρό ανταγωνισμό των κανόνων χρηματοδότησης μιας πρότασής τους, καθώς η χρηματοδότηση αυτή ευνοεί συνήθως τους ήδη «άριστους», με την έννοια της αναδεδειγμένης ερευνητικής τους επιτυχίας.
Αν ληφθεί όμως υπόψη το γεγονός ότι η χρηματοδότηση της έρευνας στη χώρα μας υπολείπεται σημαντικά του μέσου όρου της ΕΕ, τότε είναι κατανοητό το γεγονός ότι η πλειονότητα των ερευνητών «τρέφεται»-χρηματοδοτείται συνήθως από τα πενιχρά κονδύλια του κρατικού προϋπολογισμού κάθε ιδρύματος, τα οποία δεν μπορούν να στηρίξουν σοβαρές συνέργειες και συνεργασίες διιδρυματικού πλαισίου.
Το αποτέλεσμα είναι ο περιορισμός της έρευνας σε προσωπικό ή έστω διαπροσωπικό επίπεδο, κατάσταση που έχει ήδη οδηγήσει τα πανεπιστήμια από το επίπεδο της ομάδας και της συλλογικότητας, της αδελφότητας- universitas, στο ατομικό επίπεδο εν πολλοίς, που κινδυνεύει να γιγαντώσει την απομόνωση και να οδηγήσει στη «διάσπαση του ατόμου»! Γι΄ αυτό πρέπει να μας προβληματίσει το γεγονός ότι τα κρατικά κονδύλια για την έρευνα κατανέμονται συνήθως, με αποφάσεις πολλών τμημάτων, κατά άτομο ΔΕΠ, με αποτέλεσμα σε μερικούς να περισσεύουν και στους περισσότερους να μη φτάνουν για σοβαρούς ερευνητικούς σχεδιασμούς. Μήπως έφθασε λοιπόν η ώρα να προβληματιστούμε όλοι και για τις δικές μας ευθύνες και να συμβάλουμε στην τόνωση των εκ των έσω συνεργασιών;
Ωστόσο πριν «αλέκτορα φωνήσαι», πριν υποβληθούν δηλαδή οι προτάσεις, υπήρξαν και εδώ κάποιες αντιδράσεις που συμπυκνώνονται στις διαμαρτυρίες της ΠΟΣΔΕΠ, με πρότασή της αρχικά να παραταθεί η προθεσμία υποβολής των προτάσεων και αργότερα διότι έγιναν πολλές παρατάσεις. Από τις 30.11.2009 η προθεσμία υποβολής έφθασε στις 5.2.2010 και συνοδεύθηκε με αναθεωρήσεις που «αλλοίωσαν τους όρους της προκήρυξης του προγράμματος και δημιουργούν υποψίες για τους πραγματικούς λόγους της πρώτης παράτασης» επισημαίνει η ΠΟΣΔΕΠ. Γι΄ αυτό στο γενικότερο πλαίσιο της αξιοκρατίας που καλλιεργείται εντατικά από την κυβέρνηση, θα πρέπει να γίνουν αδιαμφισβήτητα δίκαιες κρίσεις όλων των προτάσεων, με επιστημονικά κυρίως κριτήρια, ευθύνη που αναλογεί τόσο στα σχετικά θεσμικά όργανα όσο και στους κριτές/ αξιολογητές. Αλλωστε η αξιοκρατική αξιολόγηση θα μετρήσει εξίσου με τη μεγάλη σημασία του ίδιου του προγράμματος για την έρευνα στη χώρα μας. Και τούτο διότι το πλαίσιο που θέτει το εν λόγω πρόγραμμα, δηλαδή η διεπιστημονική προσέγγιση της έρευνας και οι πολλαπλές συνεργασίες που καλλιεργεί, κτίζει τις βάσεις για να αλλάξει η νοοτροπία, αλλά και η δυνατότητα των ελλήνων ερευνητών, οι οποίοι υπό την ομπρέλα της συλλογικότητας μπορούν να προωθήσουν αποτελεσματικότερα την έρευνα στη χώρα μας, συμβάλλοντας ουσιαστικά και στην «αειθαλή», διά του «Θαλή», ανάπτυξή της.
Ο κ. Σταμάτης Ν. Αλαχιώτης είναι καθηγητής Γενετικής.
