Στις 17 Οκτωβρίου 1989 σεισμός μεγέθους 7 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ συγκλόνισε την περιοχή της Βόρειας Καλιφόρνιας, σκοτώνοντας 69 ανθρώπους. Την περασμένη εβδομάδα ένας εξίσου ισχυρός σεισμός μεγέθους 7 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ έπληξε την Αϊτή, με τις πρώτες εκτιμήσεις του Ερυθρού Σταυρού να κάνουν λόγο για 45.000- 50.000 νεκρούς.
Ο σεισμός στην Αϊτή δεν αντιμετωπίζεται ως μια ακόμη περίπτωση μεγάλης φυσικής καταστροφής. Σχετίζεται με μια χώρα η οποία μαστίζεται από τη φτώχεια, οι κατασκευές των κτιρίων είναι κακής ποιότητας, τα έργα υποδομής ανύπαρκτα και οι δημόσιες συγκοινωνίες άθλιες. Την περασμένη Πέμπτη ο αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα δεσμεύτηκε απέναντι στους κατοίκους της Αϊτής: «Δεν θα σας ξεχάσουμε» είπε. Αν ο πρόεδρος καταφέρει να τηρήσει την υπόσχεσή του, τότε θα πρέπει να χρησιμοποιήσει την τραγωδία αυτή ως αφορμή για να επανεξετάσει συνολικά τη στάση των Ηνωμένων Πολιτειών απέναντι στην παγκόσμια φτώχεια, αναγνωρίζοντας μερικές πικρές αλήθειες.
Η πρώτη είναι πως εμείς οι Αμερικανοί στην πραγματικότητα δεν ξέρουμε με ποιο τρόπο μπορούμε να βοηθήσουμε στην εξάλειψη της παγκόσμιας φτώχειας. Τις τελευταίες δεκαετίες η υφήλιος δαπάνησε τρισεκατομμύρια δολάρια προκειμένου να αυξήσει τους αναπτυξιακούς ρυθμούς των φτωχότερων κρατών. Χώρες που δεν έλαβαν τόσο μεγάλη βοήθεια, όπως η Κίνα, κατάφεραν να οδηγήσουν σε υψηλά επίπεδα την ανάπτυξη και να εξαλείψουν, σε μεγάλο βαθμό, τη φτώχεια. Αντίθετα, κράτη που έλαβαν μεγάλη οικονομική βοήθεια, όπως η Αϊτή, δεν ακολούθησαν το παράδειγμα της Κίνας.
Στο βιβλίο «Τι λειτουργεί στην ανάπτυξη;» που κυκλοφόρησε πρόσφατα ομάδα οικονομολόγων προσπαθεί να διαπιστώσει τι μάθαμε από όλη αυτή την ιστορία. Η εικόνα που περιγράφουν όμως είναι δυσοίωνη: δεν φαίνεται να υπάρχουν μοχλοί αντιμετώπισης της φτώχειας που να σχετίζονται με ισχυρή ανάπτυξη. Η διαφορά ανάμεσα στην εικόνα της οικονομίας μιας αναπτυσσόμενης χώρας τη μια δεκαετία και στην εικόνα της ίδιας οικονομίας, μια δεκαετία αργότερα, είναι σχεδόν μηδενική. Επίσης, δεν φαίνεται να υπάρχει ασφαλής μέθοδος περιορισμού της διαφθοράς.
Η δεύτερη πικρή αλήθεια είναι πως μια μικρή βοήθεια, όσο ζωτικής σημασίας και αν είναι, δεν αρκεί να βελτιώσει την κατάσταση. Πάνω από 10.000 οργανώσεις εκτελούν ιεραποστολικό έργο στην Αϊτή και, μολονότι φέρουν εις πέρας μια θεάρεστη αποστολή, δεν φαίνεται να αλλάζει η κατάσταση.
Τρίτον, είναι καιρός να θέσουμε το ακανθώδες θέμα της κουλτούρας στο κέντρο του ζητήματος της παγκόσμιας φτώχειας. Για ποιο λόγο η Αϊτή είναι τόσο φτωχή ως χώρα; Επειδή βρισκόταν κάτω από καθεστώς καταπίεσης, σκλαβιάς και αποικιοκρατίας; Μα και τα νησιά Μπαρμπέιντος υπέφεραν από παρόμοιο καθεστώς επί πολλά χρόνια και σήμερα τα πράγματα εξελίσσονται μια χαρά. Μήπως επειδή η Αϊτή βρισκόταν επί πολλά χρόνια υπό καθεστώς δικτατόρων, διαφθοράς και ξένων εισβολέων; Το ίδιο συνέβη και στην Δομινικανή Δημοκρατία και όμως η τελευταία βρίσκεται, συγκριτικά, σε πολύ καλύτερη οικονομική κατάσταση. Οπως εξηγεί και ο Λόρενς Χάρισον στο βιβλίο του «Η κεντροφιλελεύθερη αλήθεια», η Αϊτή, όπως και τα περισσότερα φτωχά κράτη στον κόσμο, μαστίζεται από έναν περίπλοκο ιστό πολιτιστικών επιρροών που αντιμάχονται σθεναρά κάθε έννοια κοινωνικής προόδου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η θρησκεία βουντού, η οποία μεταδίδει το μήνυμα ότι η ανθρώπινη ζωή είναι απρόβλεπτη και, ως εκ τούτου, κάθε προσπάθεια να την προγραμματίζουμε είναι μάταιη.
Σαφώς και πρέπει να σεβόμαστε την πολιτιστική παράδοση των άλλων κρατών. Ορισμένες όμως κουλτούρες αποδεικνύονται ιδιαιτέρως ανθεκτικές, σε σχέση με άλλες, απέναντι στην πρόοδο και στην τραγωδία. Ισως ήρθε η ώρα να προωθήσουμε και στο εξωτερικό ένα πρόγραμμα παρεμβατικού προστατευτισμού, με τον ίδιο τρόπο που το εφαρμόσαμε και στο εσωτερικό των ΗΠΑ, σε περιοχές όπως το Χάρλεμ της Νέας Υόρκης. Να βρούμε τοπικούς άρχοντες που θα είναι διατεθειμένοι να αναπτύξουν ένα τέτοιο πρόγραμμα σε χώρες όπως η Αϊτή. Ο μακαρίτης πολιτικός επιστήμονας Σάμιουελ Χάντινγκτον συνήθιζε να αναφέρει πως η πολιτιστική αλλαγή είναι δύσκολη διαδικασία. Οι κοινωνίες όμως φαίνονται έτοιμες να αλλάξουν έπειτα από μεγάλα χτυπήματα, όπως ένας μεγάλος σεισμός. Ο σεισμός στην Αϊτή τραυμάτισε ανεπανόρθωτα τη χώρα. Το μόνο ερώτημα που εγείρεται αυτή τη στιγμή είναι κατά πόσον ο υπόλοιπος κόσμος θα συνεχίσει να συμπεριφέρεται απέναντί της σαν να μη συνέβη απολύτως τίποτε.
