Η αμερικανίδα οικονομολόγος Τζούλι Νέλσον (το βιβλίο της «Οικονομικά με ανθρώπινο πρόσωπο» στα ελληνικά από την Κριτική) αμφισβητεί με πάθος τον «νόμο» των οικονομικών πως το κέρδος αποτελεί τον αποκλειστικό στόχο της οικονομικής δραστηριότητας. Η οικονομία αποτελεί κοινωνική δραστηριότητα και ως τέτοια ενσωματώνει και «μη χρηματικές» επιδιώξεις.

Στη συνέντευξή της στο «ΒΗΜagazino» και στον κ. Μ. Καρασαρίνη, η Νέλσον αναφέρει τη φοροδιαφυγή (διεθνώς) ως ζήτημα που δικαιώνει τις θέσεις της. Στις ΗΠΑ, λέει, οι έρευνες δείχνουν πως η έκταση της φοροδιαφυγής εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το τι νομίζει ο πολίτης ότι κάνουν οι υπόλοιποι αλλά και από την ποιότητα των δημόσιων υπηρεσιών που αποκομίζει. Αν ο πολίτης βλέπει γύρω του τίμια συμπεριφορά και αποδοτικό Δημόσιο, είναι περισσότερο διατεθειμένος να πληρώσει φόρους.

Δικαιούται ασφαλώς κανείς να διατηρεί επιφυλάξεις για το πόσο μεγάλος είναι ο βαθμός της σύνδεσης αυτής. Ακόμη και αν όλα δούλευαν ρολόι και υπήρχε γενική εντύπωση φορολογικής ειλικρίνειας, πάλι κάποιοι θα φοροδιέφευγαν αν δεν ελέγχονταν. Είναι ωστόσο μάλλον προφανές ότι η σύνδεση είναι υπαρκτή. Αν ο φορολογούμενος διαπιστώνει ότι η διοίκηση δεν αποδίδει, ότι σιτίζει πλήθος ράθυμων κομματικών φίλων και ταυτόχρονα ότι όχι μόνο ο γιατρός του, αλλά και ο καθηγητής του παιδιού του και η καθαρίστρια της πολυκατοικίας του φοροδιαφεύγουν, εύλογο είναι να αισθανθεί…ξέρετε τη λέξη- και να τους μιμηθεί.

Στην Ελλάδα και τα δύο αντικίνητρα φορολογικής ειλικρίνειας που επισημαίνει η αμερικανίδα οικονομολόγος είναι ισχυρά. Η σπατάλη και οι λαθροχειρίες απλώνονται σε όλα τα επίπεδα της διοίκησης, η δε παραοικονομία είναι παντού. Αδήλωτο εισόδημα δεν αποκομίζουν μόνον οι μεγαλογιατροί, αλλά και αγρότες, αυτοαπασχολούμενοι, υπάλληλοι με δεύτερη δουλειά, καθηγητές με ιδιαίτερα μαθήματα- ένας κόσμος ολόκληρος που δεν ανήκει στα ρετιρέ της κοινωνικής κλίμακας και επιβιώνει χάρη στη φοροδιαφυγή. Κόσμος που πυροδοτεί δεύτερο κύκλο αποφυγής, καθώς όσοι έχουν μαύρο εισόδημα δεν μπορούν να έχουν… άσπρα έξοδα, με αποτέλεσμα να μην παίρνουν αποδείξεις για τις αγορές τους, ακόμη και αν η δαπάνη εκπίπτει φορολογικά. Στις ώρες οικονομικής αγωνίας που περνάμε δεν ενδιαφέρει αν η κατάσταση αυτή δικαιώνει ή όχι την κυρία Νέλσον, αλλά ότι η μεγάλη διάχυση των άδηλων συναλλαγών στην κοινωνία καθιστά την ταχεία εκρίζωσή τους και ανεδαφική και παρακινδυνευμένη, καθώς μια άμεση δραστική επέμβαση ( αν ήταν εφικτή) θα αποτελούσε τροχοπέδη στην οικονομική δραστηριότητα και στην απασχόληση. Τα μέτρα προς την κατεύθυνση αυτή πρέπει να ληφθούν σταδιακά, άρα είναι απρόσφορα ως ταχεία ίαση των σημερινών προβλημάτων. Για αυτά δεν υπάρχουν παρά δύο άμεσα μέτρα: Η περιστολή της σπατάλης στον δημόσιο τομέα και η θέσπιση αντικειμενικών κριτηρίων φορολόγησης που παραμερίζουν τη διαφθορά των φορολογικών ελέγχων. Μέρος της παραοικονομίας θα διαφύγει, ένα άλλο όμως θα αποφέρει έσοδα- γρήγορα και με μικρή δαπάνη…