Η υπόθεση Τσουκάτου έφερε για μία ακόμη φορά το πρόβλημα των οικονομικών των κομμάτων στο προσκήνιο. Κατά τελείως προβλεπτό τρόπο άρχισε ξανά η ανεκδιήγητη κοκορομαχία μεταξύ κυβέρνησης και αξιωματικής αντιπολίτευσης για το ποιο από τα δύο κόμματα έχει μαύρο ταμείο. Ενώ είναι προφανές ότι και τα δύο έχουν και επίσημα και μη επίσημα, κρυφά έσοδα. Είναι προφανές όχι μόνο επειδή «ο κόσμος το ΄χει τούμπανο και οι πολιτικές ηγεσίες κρυφό καμάρι», αλλά και γιατί ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί το εκλογικό σύστημα της χώρας κάνει τις υπόγειες, παράνομες συναλλαγές μεταξύ κομμάτων και επιχειρήσεων (ντόπιων και ξένων) αναπόφευκτες. Συγκεκριμένα, το πρόβλημα του μαύρου χρήματος δεν είναι θέμα ενός μόνο κόμματος, ούτε είναι θέμα συγκεκριμένων ανυπόληπτων προσώπων. Είναι κυρίως δομικό χαρακτηριστικό του κομματικού συστήματος. Από τη στιγμή που τα λειτουργικά και τα εκλογικά έξοδα των κομμάτων είναι πολλαπλάσια των επίσημων εσόδων και από τη στιγμή που για να εκλεγεί κανείς βουλευτής χρειάζεται συχνά ποσά που δεν διαθέτει ο ίδιος, η προσφυγή σε διαφόρων ειδών παράνομες συναλλαγές είναι αναπόφευκτη. Οταν οι πολιτικές ηγεσίες με την ατέρμονη υποκριτική ηθικολογία τους αρνούνται να ομολογήσουν την πραγματικότητα, απλά υποτιμούν τη νοημοσύνη των πολιτών. Είναι βέβαια αλήθεια ότι δεν είναι όλοι οι πολιτικοί ανυπόληπτοι. Είναι όμως επίσης αλήθεια πως όλοι οι πολιτικοί είναι στελέχη κομμάτων των οποίων η λειτουργία βασίζεται σ΄ έναν μεγάλο βαθμό στο μαύρο χρήμα. Απ΄ αυτή τη σκοπιά όλος ο πολιτικός κόσμος, από τη στιγμή που δεν κάνει τίποτε για ν΄ αλλάξει η κατάσταση, έχει ένα μέρος της ευθύνης.
▅ Μηχανισμοί συγκάλυψης
Ερώτημα: με ποιον ακριβώς τρόπο καταφέρνουν τα κόμματα να βαστούν τα προσχήματα και να βάζουν συστηματικά το πρόβλημα κάτω από το χαλί; Απάντηση: με τον εξαιρετικά αποτελεσματικό τρόπο της αλληλοκατηγορίας. Η αντιπολίτευση κατηγορεί την κυβέρνηση και η κυβέρνηση την αξιω ματική αντιπολίτευση. Ο μηχανισμός αυτός έχει δραστηριοποιηθεί και στην τωρινή φάση της υπόθεσης Τσουκάτου. Η κυβέρνηση υποστηρίζει πως, ενώ υπάρχει απτή απόδειξη ότι μπήκαν 1 εκατομμύριο μάρκα στα ταμεία του ΠαΣοΚ, δεν υπάρχει απόδειξη ότι κάτι ανάλογο συνέβη και με τη ΝΔ. Αρα η ΝΔ είναι καθαρή και τίμια! Βέβαια πρέπει να είναι κανείς πολύ αφελής για να δεχθεί αυτό το επιχείρημα – αφού και ο γερμανός και ο έλληνας διαχειριστής των αλλεπάλληλων λαδωμάτων ομολόγησαν ότι τα μαύρα χρήματα πήγαιναν και στα δύο κόμματα.
▅ «Γιάννης κερνάει και Γιάννης πίνει»
Οσο για την πασοκική πλευρά της κοκορομαχίας, εδώ υποστηρίζεται ότι το ποσό του 1 εκατομμυρίου δεν είναι καταγεγραμμένο στα βιβλία του κόμματος- ενώ συγχρόνως προτείνει άλλη μία εξεταστική επιτροπή που θα «ρίξει άπλετο φως σε όλες τις πτυχές του σκανδάλου». Βέβαια όλοι ξέρουμε πώς λειτουργούν οι εξεταστικές επιτροπές, τα μέλη των οποίων είναι κομματικά στελέχη. Η κάθε κομματική ομάδα βγάζει τα δικά της συμπεράσματα που αθωώνουν το δικό τους κόμμα και ρίχνουν όλες τις ευθύνες στον αντίπαλό τους- με αποτέλεσμα να έχουμε όχι άπλετο φως αλλά βαθύ σκοτάδι.
Πότε επιτέλους θα πάψουν τα κόμματα να κρύβονται πίσω από το δάχτυλό τους; Πότε θα πάψουν να ηθικολογούν και να προσποιούνται κατά τρόπο που δεν είναι πια πιστευτός και που οδηγεί στην πλήρη απαξίωση του πολιτικού κόσμου; Υπάρχει το επιχείρημα ότι «δεν είμαστε όλοι ίδιοι». Δυστυχώς, αυτό μπορεί να ισχύει σε άλλους χώρους, δεν ισχύει όμως στο θέμα των μαύρων ταμείων.
Θα εξακολουθούν τα δύο μεγάλα κόμματα να αρνούνται την ύπαρξη μαύρου πολιτικού χρήματος- ακόμη και αν υπάρξουν ατράνταχτες αποδείξεις; Μάλλον ναι. Οσο οι έλεγχοι, οι διάφορες αξιολογήσεις και προτάσεις για αλλαγή θα γίνονται από τα ίδια τα κόμματα, θα έχουμε πάντα το σύνδρομο «Γιάννης κερνάει και Γιάννης πίνει». Ο υπουργός Εσωτερικών προανήγγειλε αλλαγή του πλαισίου σε ό,τι αφορά τα οικονομικά των κομμάτων. Η πρόταση του Προκόπη Παυλόπουλου είναι τα κόμματα να χρηματοδοτούνται αποκλειστικά από τον κρατικό προϋπολογισμό. Αυτό είναι σίγουρα ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση (βλ. το άρθρο μου «Αποκλειστικός χορηγός το κράτος», «Το Βήμα της Κυριακής», 6.7.2008). Αλλά δεν φτάνει αυτό το μέτρο. Πρέπει να συνδυαστεί με αποτελεσματικό έλεγχο, ούτως ώστε τα κόμματα να πάψουν να έχουν κρυφά, μαύρα ταμεία. Και ένας τέτοιος έλεγχος δεν μπορεί να γίνει από τα ίδια τα κόμματα- είτε υπό τη μορφή διακομματικών ή εξεταστικών επιτροπών είτε με τη μορφή «κομματικής επιτροπής εσωτερικών υποθέσεων» που πρότεινε πρόσφατα το ΠαΣοΚ.
▅ Κοινωνία και μεταρρυθμίσεις
Ο μόνος αποτελεσματικός τρόπος λύσης του προβλήματος είναι η σύσταση μιας ανεξάρτητης από τα κόμματα Αρχής που θα μπορούσε- αν είχε ουσιαστική αυτονομία, αρκετούς πόρους, πλήρως κατηρτισμένο προσωπικό και μια ευρέως αποδεκτή μη κομματική προσωπικότητα στην κορυφή- να ρίξει φως στην υπόθεση Siemens και ν΄ αναλάβει την αυστηρή επιτήρηση των κομματικών λογαριασμών. Θα μπορούσε επίσης να προτείνει μεταρρυθμίσεις (του εκλογικού συστήματος, του ποσού και του τρόπου χορήγησης της κρατικής βοήθειας προς τα κόμματα κτλ.) που θα άμβλυναν σημαντικά το πρόβλημα. Αυτό μάλλον δεν θα συμβεί, αφού μια ισχυρή ανεξάρτητη αρχή αυτού του είδους θα σήμαινε την εκχώρηση λειτουργιών σε μη κομματικούς ή κρατικούς φορείς. Θα σήμαινε άμβλυνση της κομματικοκρατίας και ενδυνάμωση της καχεκτικής στη χώρα μας Κοινωνίας των Πολιτών. Αυτού του είδους την αλλαγή στον συσχετισμό δύναμης μεταξύ του κομματικοκρατικού συστήματος και της κοινωνίας κανένα κόμμα προσώρας δεν την επιδιώκει.
Ο κ. Νίκος Μουζέλης είναι ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας στην LSΕ.
