Η επιτυχία των Πρασίνων στις ευρωπαϊκές εκλογές δεν πρέπει ούτε να υπερεκτιμηθεί ούτε να υποτιμηθεί. Δεν πρέπει να υπερεκτιμηθεί γιατί αποτελεί σε έναν βαθμό αποτέλεσμα των ελλείψεων του Σοσιαλιστικού Κόμματος, της αδύναμης αξιοπιστίας του κεντρώου Δημοκρατικού Κινήματος και των μικρών κομμάτων της Αριστεράς. Δεν πρέπει να υποτιμηθεί γιατί μαρτυρεί επίσης την πολιτική πρόοδο της οικολογικής συνείδησης.
Αυτό το οποίο παραμένει ωστόσο ανεπαρκές είναι η συνείδηση της σχέσης ανάμεσα στην πολιτική και στην οικολογία. Βεβαίως τα οικολογικά κόμματα μιλούν στο όνομα μιας πολιτικής οικολογίας. Δεν αρκεί όμως να εισαγάγει κανείς την πολιτική στην οικολογία. Πρέπει επίσης να εισαγάγει την οικολογία στην πολιτική. Τα προβλήματα της δικαιοσύνης, του κράτους, της ισότητας, των κοινωνικών σχέσεων ξεφεύγουν από την οικολογία. Μια πολιτική που δεν ενσωματώνει την οικολογία θα ήταν ακρωτηριασμένη, εξίσου όμως ακρωτηριασμένη θα ήταν και μια πολιτική η οποία περιορίζεται στην οικολογία.
Η οικολογία έχει την αρετή ότι μας οδηγεί στο να αλλάξουμε τη σκέψη και τις ενέργειές μας ως προς τη φύση. Βεβαίως αυτή η αλλαγή απέχει πολύ από την επίτευξή της. Η άποψη ενός κόσμου αντικειμένων που ο άνθρωπος προορίζεται να χειραγωγεί και να υποδουλώνει δεν έχει ακόμη υποκατασταθεί πραγματικά από την άποψη μιας φύσης ζωντανής της οποίας τους κανόνες και την ποικιλότητα πρέπει να σεβόμαστε.
Την άποψη ενός ανθρώπου «υπερφυσικού» δεν έχει ακόμη υποκαταστήσει η άποψη της πολύπλοκης αλληλεξάρτησής μας με τον έμβιο κόσμο του οποίου ο θάνατος θα σήμαινε τον θάνατό μας. Η πολιτική οικολογία έχει επιπλέον την αρετή ότι μας ωθεί να αλλάξουμε τη σκέψη και τις ενέργειές μας ως προς την κοινωνία και τον εαυτό μας.
Κάθε οικολογική πολιτική έχει δύο όψεις: μία στραμμένη προς τη φύση και μία προς την κοινωνία. Ετσι η πολιτική που στοχεύει να αντικαταστήσει τα ρυπογόνα ορυκτά καύσιμα με καθαρές μορφές ενέργειας είναι ταυτοχρόνως μια πολιτική υγείας, ποιότητας ζωής. Η πολιτική εξοικονόμησης ενέργειας είναι ταυτοχρόνως μια πολιτική που αποφεύγει τη σπατάλη και καταπολεμά την καταναλωτική μέθη της μεσαίας τάξης.
Στη δεύτερη όψη της πολιτικής οικολογίας υπάρχει ένα οικονομικό και κοινωνικό μέρος. Υπάρχει επίσης κάτι πιο βαθύ, το οποίο δεν βρίσκεται ακόμη σε κανένα πολιτικό πρόγραμμα: η θετική ανάγκη να αλλάξουμε τη ζωή μας, όχι μόνο υπό την έννοια της της συγκράτησης αλλά κυρίως υπό την έννοια της ποιότητας και της ποίησης της ζωής. Αυτή η δεύτερη όψη δεν έχει όμως ακόμη αναπτυχθεί στην πολιτική οικολογία.
Κατ΄ αρχάς η τελευταία δεν έχει ακόμη αφομοιώσει το δεύτερο μήνυμα, πράγματι συμπληρωματικό, το οποίο διατυπώθηκε την ίδια εποχή με το οικολογικό μήνυμα, στις αρχές της δεκαετίας του 1970, το μήνυμα του Ιβάν Ιλιτς. Ο Ιλιτς είχε διατυπώσει μια πρωτότυπη κριτική του πολιτισμού μας δείχνοντας πόσο μια ψυχική δυσφορία συνόδευε την πρόοδο της υλικής ευημερίας, πόσο η υπερεξειδίκευση στην Παιδεία ή στην Ιατρική προκαλούσε νέες τυφλώσεις, πόσο ήταν απαραίτητο να αναζωογονήσουμε τις ανθρώπινες σχέσεις σε αυτό που ονόμαζε «συναναστροφή». Ενώ το οικολογικό μήνυμα εισχωρούσε σιγά σιγά στην πολιτική συνείδηση, το μήνυμα του Ιλιτς παρέμεινε περιορισμένο.
Ισως επειδή η υποβάθμιση του εξωτερικού κόσμου γινόταν όλο και περισσότερο ορατή ενώ η ψυχική υποβάθμιση έμοιαζε να περιορίζεται στην ιδιωτική ζωή και παρέμενε αόρατη για την πολιτική συνείδηση. Η ψυχική δυσφορία εθεωρείτο και θεωρείται ακόμη τομέας των φαρμάκων, των υπνωτικών, των αντικαταθλιπτικών, της ψυχοθεραπείας, της ψυχανάλυσης, των γκουρού, χωρίς να γίνεται αντιληπτή ως ένα αποτέλεσμα του πολιτισμού.
Ο υπολογισμός που γίνεται σε όλες τις όψεις της ανθρώπινης ζωής κρύβει αυτό το οποίο δεν μπορεί να υπολογιστεί, τον πόνο, την ευτυχία, τη χαρά, την αγάπη, εν ολίγοις ό,τι είναι σημαντικό στη ζωή μας και μοιάζει εξωκοινωνικό, καθαρά προσωπικό. Ολες οι λύσεις που εξετάζονται είναι ποσοτικές: οικονομική ανάπτυξη, αύξηση του ΑΕΠ. Πότε η πολιτική θα λάβει υπόψη την τεράστια ανάγκη για αγάπη του ανθρώπινου είδους, χαμένου μέσα στον κόσμο;
Μια πολιτική η οποία θα ενσωματώνει την οικολογία στο σύνολο του ανθρώπινου προβλήματος θα μπορούσε να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που θέτουν οι αρνητικές επιπτώσεις, όλο και πιο σημαντικές σε σχέση με τις θετικές, της ανάπτυξης του πολιτισμού μας, όπως η υποβάθμιση της αλληλεγγύης, κάτι το οποίο θα μας έκανε να καταλάβουμε ότι η καθιέρωση νέων μορφών αλληλεγγύης αποτελεί κεφαλαιώδη όψη μιας πολιτικής πολιτισμού.
Η πολιτική οικολογία δεν πρέπει να απομονωθεί. Μπορεί και πρέπει να ριζώσει στις αρχές των πολιτικών χειραφέτησης που ενέπνευσαν τις δημοκρατικές ιδεολογίες, τη σοσιαλιστική και την κομμουνιστική, και πότισαν την πολιτική συνείδηση του κόσμου της Αριστεράς. Ετσι η πολιτική οικολογία μπορεί να εισέλθει σε μια μεγάλη ανανεωμένη πολιτική και να συμβάλει στην ανανέωσή της.
Και αν είναι αλήθεια ότι ο δρόμος που έχει πάρει ο παγκοσμιοποιημένος πλέον πολιτισμός μας οδηγεί στην άβυσσο και πρέπει να αλλάξουμε πορεία, όλοι οι νέοι δρόμοι που ανοίγονται με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσαν να συγκλίνουν σε έναν μεγάλο δρόμο που θα οδηγούσε σε κάτι καλύτερο από μια επανάσταση, σε μια μεταμόρφωση. Διότι, όταν ένα σύστημα δεν είναι πλέον ικανό να αντιμετωπίσει τα ζωτικά προβλήματά του, ή θα διαλυθεί ή θα παραγάγει ένα μετασύστημα πιο πλούσιο, ικανό να τα θεραπεύσει: θα μεταμορφωθεί.
Ο κ. Εντγκάρ Μορέν είναι Γάλλος κοινωνιολόγος.
