«Τα σημαντικά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε δεν μπορούν να λυθούν στο ίδιο επίπεδο σκέψης που βρισκόμασταν όταν τα δημιουργήσαμε» έγραφε ο Αλβέρτος Αϊνστάιν . Ημέρες σαν και αυτές, όταν ο δημόσιος λόγος κυριαρχείται από ασημαντότητες, αναζητεί κανείς έμπνευση και παρηγοριά στους αληθινά μεγάλους του πνεύματος. Και όταν σκοντάφτει στα διαμάντια της σκέψης τους, μοιραία μελαγχολεί, διαπιστώνοντας ότι παραμένουν πικρά επίκαιρα, γιατί οι κοινωνίες και οι οκνηρές ηγεσίες τους δεν είναι σε θέση να αξιοποιήσουν την αλήθεια που περιέχουν.

Το επίπεδο της συλλογικής αντίληψης που μας έφερε ως εδώ είναι εκείνο που και σήμερα κατανοεί τα οικονομικά προβλήματα στην ποσοτική τους μόνο διάσταση και βλέπει το μέλλον ως γραμμική προέκταση του παρελθόντος. Παράδειγμα: οι περισσότερες αναλύσεις για την κρίση εναποθέτουν τις ελπίδες τους στις προοπτικές ανάκαμψης τριών παραγωγικών τομέων, οι οποίοι θεωρούνται, σωστά εν πολλοίς, οι πυλώνες της πραγματικής οικονομίας στην Ελλάδα: τουρισμός, ναυτιλία και κατασκευές.

Ωστόσο η διάρθρωση και τα παραγωγικά χαρακτηριστικά αυτών των τομέων δεν έχουν σήμερα καμία σχέση με αυτά που υπήρχαν πριν από δύο-τρεις δεκαετίες. Η τουριστική αγορά κυριαρχείται πλέον από το διεθνές ολιγοψώνιο των χονδρεμπόρων, οι οποίοι υπαγορεύουν τις τιμές στους ιδιοκτήτες των τουριστικών υποδομών και επιβάλλουν τη λογική του «all inclusive». Τα ελληνικά πληρώματα σπανίζουν στην ποντοπόρο ναυτιλία, ενώ οι παράπλευρες της ναυτιλίας δραστηριότητες- το cluster των υπηρεσιών υποστήριξης- βρίσκονται στο μεγαλύτερο μέρος τους εκτός χώρας. Αλλά και η μικρής κλίμακας κατασκευαστική επιχείρηση αποτελεί πλέον απειλούμενο είδος, το ακίνητο είναι υπό φορολογικό διωγμό, ενώ η περίφημη αντιπαροχή θα αποτελεί σε λίγο μουσειακό θεσμό.

Αρα; Αρα οι ιμάντες που μοίραζαν το παραγωγικό όφελος στην ευρύτερη οικονομία, κινητοποιώντας την ως σύνολο είτε μέσω μεταβιβαστικών πληρωμών είτε τονώνοντας τη γενική ζήτηση, δεν υπάρχουν πια. Η όποια ανάκαμψη των τομέων αυτών δεν θα είναι εύκολο να μεταφέρει σπινθήρα νέου σφρίγους στην πραγματική οικονομία. Εξάλλου η οικονομική συρρίκνωση και η μεγέθυνση δεν είναι συμμετρικές φάσεις της ίδιας διαδικασίας και κρύβουν σχεδόν πάντα νέες διαρθρωτικές εκπλήξεις: «η ζωή μετά» θα είναι αρκετά διαφορετική για όλους τους τομείς της οικονομίας. Εξ ου και το μείζον ερώτημα: Ποια μπορεί να είναι σήμερα η κινητήρια παραγωγική δύναμη που θα μπορούσε να μας βγάλει από το οικονομικό τέλμα; Για μια οικονομία με το παραγωγικό έλλειμμα της Ελλάδας το ερώτημα είναι και δύσκολο και πιεστικό. Ωστόσο πρέπει να το απαντήσουμε μόνοι μας, κανένας θείος Αλβέρτος δεν μπορεί να μας βοηθήσει…

Ο κ. Νίκος Α. Ζαχαριάδης είναι οικονομολόγος, πρώην υποδιοικητής της ΑΤΕbank και της Παρευξείνιας Τράπεζας (ΒSΤDΒ).