Η αρχαία αθηναϊκή συμμετοχική δημοκρατία είχε εισαγάγει μεταξύ των άλλων πολιτικών διαδικασιών τον οστρακισμό. Ηταν ένα προληπτικό μέτρο που θεσπίστηκε για να προστατευθεί η νεοσύστατη δημοκρατία από επιβουλές εχθρών της, οπαδών της τυραννίας που είχε ανατραπεί. Ο οστρακισμός συγκέντρωνε την προσοχή των πολιτών όχι σε θέματα δικαιοσύνης, αλλά σε έναν υπολογισμό δημόσιας ωφέλειας- κόστους από την έκβαση της ψηφοφορίας και την τυχόν απομάκρυνση ενός Αθηναίου που θα μπορούσε στο μέλλον να προξενήσει βλάβη στη δημοκρατία, αν παρέμενε στην πόλη.

Οι ΗΠΑ εμπνεύστηκαν από τον οστρακισμό για να εισαγάγουν σε 15 Πολιτείες μια διαδικασία συμμετοχικής δημοκρατίας που ονομάζεται «ανάκληση» (recall). Σύμφωνα με αυτή, οι πολίτες έχουν δικαίωμα να ανακαλέσουν (να άρουν την εμπιστοσύνη, να καθαιρέσουν) έναν εκλεγμένο εκπρόσωπό τους (από απλό δημοτικό σύμβουλο, ή μέλος Διοικητικού Συμβουλίου σχολείου, δήμαρχο, «νομάρχη», μέλος της Βουλής, ή και κυβερνήτη Πολιτείας) αν αυτός έχει φανεί κατώτερος των προσδοκιών τους, πριν από την κανονική λήξη της θητείας του (π.χ. ανίκανος, διεφθαρμένος, αντίδικος κτλ.). Στην περίπτωση αυτή, η διαδικασία αρχίζει με την πρωτοβουλία (από οποιονδήποτε πολίτη ή ομάδα πολιτών) συγκέντρωσης υπογραφών. Αν οι υπογραφές φθάσουν το απαιτούμενο όριο (συνήθως 8%10% όσων ψήφισαν στις προηγούμενες εκλογές), τότε γίνεται υποχρεωτικά ψηφοφορία, και αν ο υποψήφιος για ανάκληση λάβει πλειοψηφία ψήφων εκπίπτει του αξιώματός του.

Η διαδικασία λειτουργεί και αποτρεπτικά, γιατί οι εκλεγμένοι εκπρόσωποι λαμβάνουν υπόψη πιο σοβαρά τις προτιμήσεις των πολιτών, αλλά και η γενικότερη «συμπεριφορά» τους είναι πιο προσεκτική.

Ας σκεφθούμε όμως τις επιπτώσεις της ανάκλησης αν εφαρμοζόταν στην Ελλάδα, με το πρόσφατο παράδειγμα του κ. Παυλίδη.

Αν ίσχυε, αντί να έχουμε το πρόβλημα της κομματικής και δικαστικής αντιπαράθεσης, που τελικό αποτέλεσμα έχουν να «τρωθεί» η λειτουργία της δημοκρατίας στην Ελλάδα, το πρόβλημα θα είχε λυθεί με την προσφυγή στην ανάκληση. Είναι βέβαιον ότι μια πρωτοβουλία ανάκλησης στα Δωδεκάνησα εναντίον του κ. Παυλίδη θα συγκέντρωνε το 10% των ψήφων που θα οδηγούσαν σε γενική ψηφοφορία. Αν το αποτέλεσμα ήταν αρνητικό, ο κ. Παυλίδης θα εξέπιπτε και θα είχαμε εκλογή για την αντικατάστασή του. Αν εκλεγόταν στη θέση του βουλευτής άλλης παράταξης, τότε μάλλον θα οδηγούμασταν σε εκλογές. Σε κάθε περίπτωση όμως θα υπήρχε άμεση λύση, χωρίς υποψίες συγκάλυψης, συναλλαγής κτλ., κάτι σαν κάθαρση του πολιτικού συστήματος.

Δεν μπορώ παρά να σημειώσω πως, σύμφωνα με ό,τι συμβαίνει στις ΗΠΑ (και σε πολλές άλλες χώρες), η Ελλάδα παρουσιάζει σοβαρό δημοκρατικό έλλειμμα. Θα ήθελα να δω ποιο κόμμα θα έχει το πολιτικό θάρρος να περιλάβει στο πρόγραμμά του τη δέσμευση ότι θα εισηγηθεί συνταγματικές αλλαγές προς συμμετοχική δημοκρατία.

Η πιο σημαντική συνταγματική αλλαγή που θα βελτίωνε αισθητά το πολιτικό μας σύστημα θα ήταν συνδυασμός προεδρικής και συμμετοχικής δημοκρατίας. Αλλες συνταγματικές αλλαγές ίσως βελτιώνουν επί μέρους δυσλειτουργίες, αλλά δεν αντιμετωπίζουν το δημοκρατικό έλλειμμα και τη δυσπιστία των Ελλήνων προς το πολίτευμα.

Ο κ. Νίκος Κ. Κυριαζής είναι αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και συγγραφέας.