Για τη σύγχρονη πολιτική σκέψη η ιδιότητα του πολίτη περιλαμβάνει ένα σύνολο δικαιωμάτων που δεν περιορίζονται, όπως στο παρελθόν, στα θεμελιώδη, δηλαδή στο επίπεδο διαβίωσης και στην ελεύθερη άσκηση πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων. Επεκτείνονται συνολικά στην ποιότητα ζωής και στις παραμέτρους που τη συνθέτουν. Το αίτημα της αναγνώρισης πολιτισμικής ταυτότητας ατόμων και συνόλων και της κατοχύρωσης πολιτιστικών δικαιωμάτων για όλους και όλες έχει εξελιχθεί σε καθοριστικό στοιχείο της κοινωνικής συνοχής και του επιπέδου της δημοκρατίας.
Ο όροςπολιτισμόςεμφανίσθηκε στη Ευρώπη στα τέλη του 18ου αιώνα και καθιερώθηκε στις αρχές του 19ου. Εξαρχής παρουσίασε προβλήματα σαφήνειας, που εμφανίζουν μάλιστα διαχρονικότητα. Το ίδιο συνέβη και με τον συγγενή όρο «κουλτούρα». Και οι δύο όροι αντικατοπτρίζουν μέσα από διαφορετικές διαχρονικά ερμηνείες το σύνολο των διανοητικών προϊόντων του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, που αναδεικνύονται μέσα στο ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο. Ο όρος πολιτισμός (πόλις<πολίτης<πολιτισμός) εμφανίσθηκε και στα ελληνικά γράμματα τον 18ο αιώνα από τον Αδαμάντιο Κοραή, ως αντιστοίχηση του γαλλικού civilisation. Εκτοτε ωστόσο χρησιμοποιείται και με την έννοια του culture/kultur, λόγω της έλλειψης αντίστοιχης μετάφρασης της ξενόγλωσσης έννοιας.
Η αντιπαράθεση γύρω από το περιεχόμενο του πολιτισμού και της κουλτούρας έχει ιδεολογικά χαρακτηριστικά και παρελθόν τουλάχιστον δύο αιώνων. Εχει διαμορφώσει ρεύματα σκέψης και «σχολές» σχηματοποιημένων αντιλήψεων. Το θέμα έχει σημασία όχι μόνον ή κυρίως για θεωρητικούς λόγους, αλλά γιατί συνδέεται άμεσα με ένα σύνολο δικαιωμάτων των πολιτών στον σύγχρονο κόσμο. Η βασικότερη παράμετρος σχετίζεται με την πολυμορφία.
Στα 1980 η UΝΕSCΟ ανέδειξε την πολυμορφία ως συστατικό στοιχείο της πολιτιστικής έκφρασης και όρισε τον πολιτισμό ως «το σύνολο των διακριτών πνευματικών, συναισθηματικών και υλικών στοιχείων που χαρακτηρίζουν μια κοινωνία ή ένα κοινωνικό σύνολο. Ο πολιτισμός περικλείει, εκτός από τις τέχνες και τα γράμματα, τους τρόπους συμβίωσης, τα συστήματα αξιών, τις παραδόσεις και τα πιστεύω». Αναγνωρίζεται δηλαδή πως το περιεχόμενο του πολιτισμού συνδέεται άρρηκτα με την κατοχύρωση και τονσεβασμό των ανθρωπίνωνδικαιωμάτων και των βασικών ελευθεριών: της σκέψης, της συνείδησης, της θρησκείας, της γνώμης και της έκφρασης, αλλά και της συμμετοχής στην πολιτιστική ζωή. Ετσι ο πολιτισμός και η δημοκρατία εξελίσσονται σε έννοιες παράλληλες και αλληλοσυμπληρούμενες. Στο πλαίσιο των πολυπολιτισμικών κοινωνιών τού σήμερα οφείλουν να αναγνωρίζουν και να προάγουν τη διαφορετικότητα και τον πλουραλισμό στην έκφραση και στην άσκηση των δικαιωμάτων.
Συνακόλουθα, η έννοια του πολιτισμού έχει διευρυνθεί. Δεν περιορίζεται όπως χθες στην πολιτιστική κληρονομιά και στα δημιουργήματα της τέχνης. Περιλαμβάνει όλα εκείνα τα στοιχεία που συγκροτούντον πολιτισμό τηςκαθημερινότητας : το φυσικό και δομημένο περιβάλλον, την αισθητική και τη λειτουργικότητα των πόλεων και του τοπίου (αρχιτεκτονική και χωροταξία), τις πνευματικές αξίες των καθημερινών βιωμάτων, την πολυπολιτισμικότητα των σύγχρονων κοινωνιών και κυρίως τον ψηφιακό πολιτισμό.
Με αυτά τα δεδομένα, το αίτημα της ισότιμης πρόσβασης στον πολιτισμό αναδεικνύεται σε βασική παράμετρο των κοινωνικών διεκδικήσεων. Το ζητούμενο είναι η ανατροπή κάθε καθεστώτος και κατάστασης που δημιουργεί πολιτισμικές ανισότητες και διακρίσεις στη δημόσια σφαίρα. Ανισότητες στην απόλαυση και στη συμμετοχή στην πολιτιστική δημιουργία. Ανισότητες σε βάρος των ασθενέστερων και των αποκλεισμένων κοινωνικά ομάδων. Ανισότητες στην κατανομή και αποδοτικότητα των δημόσιων πόρων. Περιφερειακές ανισότητες. Διακρίσεις λόγω φύλου, φυλής, εθνότητας και πολιτισμικών διαφορών. Νέες ανισότητες της ψηφιακής εποχής στη διακίνηση της γνώσης, της πληροφορίας στην πρόσβαση στα πολιτιστικά αγαθά.
Εδώ ο ρόλος του κράτους είναι κρίσιμος. Το κράτος οφείλει να εγγυάται την ελευθερία της έκφρασης και την ευχέρεια επιλογής του πολίτη. Να αμβλύνει τις πολιτιστικές ανισότητες, να εγγυάται την πολυφωνία. Δεν έχει ρόλο κηδεμόνα, ούτε αρμοδιότητα καθορισμού καλλιτεχνικών επιλογών. Αυτό μπορεί να ακούγεται θεωρητικό, αλλά έχει εξαιρετική σημασία για μια χώρα όπου ο υπουργός Πολιτισμού επιβάλλει τη δική του αισθητική με αυθαίρετες επιλογές και φιλικές πελατειακές σχέσεις με καλλιτέχνες και δημιουργούς. Ο εκδημοκρατισμός της πολιτιστικής πολιτικής και η καθιέρωσησταθερών κανόνων και κριτηρίωνκρατικής ενίσχυσης είναι καθοριστικοί παράγοντες.
Στο ΠαΣοΚ έχουμε ανοίξει έναν σοβαρό διάλογο σε ό,τι αφορά τις υποχρεώσεις της Πολιτείας. Στόχος η διατύπωση ενός χάρτη πολιτιστικών δικαιωμάτων που κινείται σε τρεις άξονες:
*Στην εγγύηση της ελευθερίας του ατόμου να επιλέγει και του δημιουργού να εκφράζεται, με κατοχύρωση της πολυφωνίας.
*Στην άμβλυνση των πολιτιστικών ανισοτήτων, στην εξάλειψη των διακρίσεων απέναντι στις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού και στην αποφασιστική κάλυψη του ψηφιακού χάσματος. *Στην εξασφάλιση ισότητας ευκαιριών πρόσβασης στα πολιτιστικά αγαθά και στην πολιτιστική εξέλιξη, παρεμβαίνοντας στον τομέα της ζήτησης.
Το πλούσιο πολιτιστικό απόθεμα της Ελλάδας συνιστά το βασικό της πλεονέκτημα στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον. Ο ελληνικός πολιτισμός θεμελιώθηκε σε ανοικτούς ορίζοντες και κατάφερε διαχρονικά να συνθέσει παραδόσεις και κουλτούρες. Η διάδοση βασικών του αξιών, όπως η ελευθερία της έκφρασης και η δημοκρατία, η αναγνώριση του διαφορετικού χωρίς προκαταλήψεις και φοβίες για την προαγωγή της ειρηνικής συνύπαρξης των λαών, προσφέρουν στη χώρα μια ξεχωριστή θέση. Στο χέρι μας είναι να τη διατηρήσουμε και να την αναδείξουμε.
Η κυρία Μαρία Δαμανάκη είναι βουλευτής του ΠαΣοΚ.
