Στην αρχή ήταν οι ζηλωτές που βάλθηκαν να σωφρονίσουν τους άπιστους με μια φουρνιά από τρομοκρατικά πόστερ: «Γρηγορείτε και προσεύχεσθε ή ετοιμαστείτε για τις υψικαμίνους και τα βοθρολύματα της Κόλασης». Μετά ήρθε μια (βρετανίδα) συγγραφέας σεναρίων για τηλεοπτικές κωμωδίες που «τα πήρε» με τα πόστερ, βγήκε στη μπλογκόσφαιρα και άρχισε έρανο για την οικονομική στήριξη μιας αθεϊστικής εκστρατείας. Κάπου 5.000 αγγλικές λίρες περίμενε, τελικά βρέθηκε με το εικοσαπλάσιο ποσό. Στον χορό μπήκε γρήγορα η Βρετανική Ανθρωπιστική Εταιρεία και, πιο καμαρωτός από όλους, ο Ρίτσαρντ Ντόκινς της ευπώλητης «Αυταπάτης» με τον θεόρατο τζίρο του 1,5 εκατομμυρίων αντιτύπων. Αποτέλεσμα: από τις αρχές ενεστώτος έτους ένα τμήμα του λονδρέζικου αστικού στόλου αρμενίζει ενεπίγραφο με ένα μήνυμα κατευθείαν από τον «κήπο του Επίκουρου»: «Κατά πάσα πιθανότητα δεν υπάρχει Θεός. Πάψτε να άγχεσθε τώρα και απολαύστε τη ζωή σας».
Διαφήμιση μπορείς να κάνεις (σχεδόν) παντού, αλλά τίποτε πιο παραδοσιακά κατοχυρωμένο και αναντάν μπαμπαντάν θεσμικό από το πλευρικό αμάξωμα του κόκκινου λεωφορείου που περνάει από το Γουεστμίνστερ- πλην, είναι η πρώτη φορά που ό,τι θα έπρεπε κανονικά να αποτελεί πόρισμα αθεϊστικής διατριβής ή επιμύθιο αγνωστικιστικής διάλεξης συγκατοικεί με διαφημιστικά σήματα για καταναλωτικές λιχουδιές, ανοιχτές προσκλήσεις στην υψηλή τεχνολογία του lifestyle ή τραπεζικές προσφορές (η κρίση, σημειωτέον, δεν έχει αρχίσει ακόμη). Καμία έκπληξη. Το βαρυσήμαντο μήνυμα βρίσκεται εκεί που βρίσκεται επειδή έχει συναινέσει πλήρως στους κώδικες του διαφημιστή. Πάρτε, για παράδειγμα, εκείνο το «τώρα». Σε έναν κόσμο καταναλωτικών επιταχύνσεων και καλειδοσκοπικής αλλαγής προτύπων, πρέπει να ξέρεις να επενδύεις στο ενδεχόμενο της χαμένης ευκαιρίας-προσφοράς – «διαθέσιμο μόνο για λίγες μέρες, ώρες ή, καλύτερα, τώρα». Το «τώρα» του διαφημιστή ταξινομεί «χαμένους» και «κερδισμένους», αλλοτινούς καιρούς και νέες εποχές- «ξεχάστε το παλιό σας απορρυπαντικό,τώραήρθε το…». Εξίσου περίοπτο στατιστικά και εκείνο το «απολαύστε» του μηνύματος. Η διαφήμιση ανήκει κυρίως στα παυσίλυπα, και ρέπει συστηματικά στην ηδονιστική πρόσκληση- «η τέλεια (μπορεί και η «απόλυτη»)
απόλαυση, στο μπάνιο ή στο πιάτο σας…».
Αλλά αυτό που συμπυκνώνει τα διαφημιστικά ένστικτα του εν λόγω μηνύματος είναι το «κατά πάσα πιθανότητα». Θα μπορούσε κανείς να υποθέσει ότι πρόκειται για ένα είδος αγνωστικιστικής «πισινής», κάποια συνετή παραχώρηση στο μηδαμινό ενδεχόμενο· δεν πρόκειται περί αυτού. Το «κατά πάσα πιθανότητα» είναι, πολύ ωμά και σοφά, η ασφαλιστική δικλείδα που επιβάλλει η «Αdvertising Standards Αuthority», η Αρχή που παρακολουθεί την τήρηση των κανόνων του διαφημιστικού παιχνιδιού, που δέχτηκε πάνω από διακόσιες καταγγελίες σχετικά με τα «αθεϊστικά λεωφορεία» από τις πρώτες κιόλας μέρες, και που τελικά αποφάνθηκε ότι το μήνυμα είναι τεχνικά αθώο. Φαντάζομαι ότι ένα «κατά πάσα πιθανότητα»
θα έκανε και την Ιερά Εξέταση να το σκεφτεί δυο φορές πριν ανάψει την πυρά.
Η απάντηση στην εκστρατεία ήρθε με το ίδιο όχημα· εννοώ με ανάλογο αριθμό λεωφορείων σε διάταξη αντεπίθεσης και με το διορθωτικό μήνυμα «Σίγουρα υπάρχει Θεός. Ελα τώρα κι εσύ στο χριστιανικό κόμμα και απόλαυσε τη ζωή σου». Αν έχω σωστές πληροφορίες, το συγκεκριμένο κόμμα αντλεί τη σιγουριά του από τις στέρεες παραδόσεις της ρωσικής ορθοδοξίας και τις λίρες του από την ευκατάστατη «Russian Ηour ΤV»πλήρης θεολογικός διάλογος, με διαφημιστική ξιφασκία, σπόνσορες, κόμματα, μέλη και φίλους. Και, επιπλέον, με διασημότητες-κράχτες, αφού στην αθεϊστική γραμμή πηγαινοέρχεται, μεταξύ άλλων, ο Αϊνστάιν (που πάντως είπε κάποτε ότι ο Θεός δεν ρίχνει ζάρια).
Θα ήταν, ίσως, υπερβολικά απλουστευτικό και περιοριστικό να πάρει κανείς αυτήν την υπόθεση ως ενδεικτικό παράδειγμα στο πλαίσιο μιας κοινωνιολογίας των θρησκευτικών πεποιθήσεων στη σύγχρονη Ευρώπη, ακόμη κι αν το σχετικό «σόου» μοιάζει να βρίσκει ζηλωτές και εκτός Βρετανίας. Είναι, πάντως, δύσκολο να κατανοήσει κανείς τη ζέση με την οποία κατεβαίνουν στο γήπεδο οι αγνωστικιστές αυτής της υπόθεσης· και ακόμη πιο δύσκολο να δεχτούμε ότι εδώ διακυβεύονται πραγματικά τα ενδότερα και τα μύχια της πνευματικότητας των εμπλεκομένωνεκτός, βέβαια, και αν το Θεός ή το μη Θεός αποτελεί μετατοπισμένη και ψευδεπίγραφη διαμάχη η οποία έχει αλλού τα οργανικά της αίτια. Οταν είδε τις χιλιάδες των μπλόγκερ που συνέρρευσαν στην πρόσκλησή της, η Βρετανίδα που αναφέραμε πιο πάνω δήλωσε ανακουφισμένη ότι «δεν αισθάνεται πια μόνη». Αν αυτό ήταν τελικά το πρόβλημά της, καλύτερα να διάβαζε Ιρβιν Γιάλομ. Αλλοι ομολόγησαν ότι το ζήτημα δεν είναι ο Θεός, αλλά η ελευθερία του λόγου και της έκφρασης· όμως στην περίπτωση αυτή θα ήταν χρησιμότερο να μαζέψουν χρήματα για κάποια από τις οργανώσεις που προστατεύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα σε ζώνες υψηλής επικινδυνότητας, και πάντως όχι στην Ευρώπη.
Αλλά ό,τι και αν συμβαίνει, εδώ η υπαρξιακή και μεταφυσική στάση γίνεται επιδεικτική πόζα που καταδέχεται τους όρους και τις συμβάσεις του επικοινωνιακού παζαριού- και αυτομολεί στη δικαιοδοσία της «Αdvertising Standards Αuthority». Ισως η προχωρημένη Δύση να διασκεδάζει με τέτοια τερτίπια την ορθολογική της ανία. Εμείς, με όλα τα ελλείμματά μας, δεν έχουμε ακόμη «κατά πάσα πιθανότητα» τέτοια ανάγκη. Γι΄ αυτό απολαύστε το Πάσχα σας, τώρα!
Ο κ. Θεόδωρος Δ. Παπαγγελής είναι καθηγητής του Τμήματος Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
