Τι ευκαιρίες έχεις μέσα στην ίδια μέρα να συναντηθείς με ό,τι συνθέτει την ιδιωτικοποίηση και κατ΄ επέκταση την εμπορευματοποίηση στη ζωή μας; Είναι τόσες που απλώς ενδεικτικά τις σημειώνω. Μπορείς, για παράδειγμα, να μάθεις ότι ο ανεψιός σου που εργάσθηκε για ένα εξάμηνο σε ανθηρή ιδιωτική επιχείρηση δεν έλαβε ποτέ καμιά υπερωριακή αμοιβή, κι ας ξεπερνούσε τις έντεκα ώρες η καθημερινή του απασχόληση, και ότι στο πρώτο δίμηνο ήταν ανασφάλιστος λόγω «μαθητείας» και «προσαρμογής», αν και τελειόφοιτος Τμήματος Ηλεκτρονικής.
Πώς όμως λειτουργεί το «δημόσιο»; Με ποιους όρους απεμπολεί τον κατά παράδοση χαρακτήρα του; Ξεκινάς από την επίσκεψη του «Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης», όπου οι υπάλληλοι της εισόδου σε πληροφορούν ότι πρόκειται για Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου. Δηλαδή δεν ισχύει εδώ η κάρτα ελευθέρας εισόδου που χορηγεί το υπουργείο Πολιτισμού. Χωρίς βέβαια να σε ανταμείβει η έκθεση δύο ξένων ζωγράφων που μονότονα αυτοεπαναλαμβάνονται. Επιστρέφοντας στο σπίτι σου σε περιμένει η «ταμειακή πρόσκληση» για να περάσεις από το «Τμήμα εσόδων» του Δήμου, μια και είσαι υπόχρεος της «κατασκευής πεζοδρομίου».
Ηδη είχες αντιληφθεί ότι σειρά μικροβιολογικών εξετάσεων δεν είναι συμβατές με τον Οργανισμό Περίθαλψης Ασφαλισμένων Δημοσίου. Δηλαδή η «εντολή υγειονομικής περίθαλψης» δεν καλύπτει, έστω εν μέρει, εξετάσεις αντισωμάτων που συναρτώνται με αδενοϊούς ή ρινοϊούς. Κι αφού τέτοιες εξετάσεις δεν πραγματοποιούνται γενικώς στα έως τώρα θεωρούμενα δημόσια νοσοκομεία αναγκαστικά οδηγείσαι σε ιδιωτικά μικροβιολογικά εργαστήρια με διακόσια τριάντα ευρώ στο χέρι κι ας γράφουν αυτά στην εξώθυρά τους ότι δέχονται τα βιβλιάρια όλων των ταμείων.
Συνεχίζεις με τον οδοντίατρο, γνωρίζοντας ότι η αμοιβή του για την ουλίτιδα και τη «σύνθετη έμφραξη αμαλγάματος» εσένα βαρύνει περισσότερο. Γιατί κι εδώ το ποσοστό της «συμμετοχής» ισχύει εξ αντιθέτου και με διαδικασίες ελεγκτικές που σε απωθούν.
Στο γραφείο ελέγχου ασθενών και θεώρησης βιβλιαρίων μπορείς να γνωρίσεις πώς αυτοαναγορεύονται οι υπάλληλοί του σε φύλακες της «τάξεως», ακόμη κι αυτής που αφορά όλον τον πλανήτη. Κι αν οι ειδικευόμενοι γιατροί που σπούδασαν στη Ρουμανία «πρέπει» να κάνουν αυτοψία της στοματικής κοιλότητας, όσοι τους συνδράμουν, με «παραϊατρικές» σπουδές, νιώθουν αλληλέγγυοι με τους «σεκιουριτάδες» των διεθνών σχέσεων. Ετσι σε ένα μικρό χώρο, με τη μουσική στη διαπασών και με την «επικαιρότητα» να εξαντλείται στα χθεσινά γκολ, φωνασκούντες που σε γδύνουν με τα μάτια δεν έχουν λόγους να μη σε γυμνώσουν ηλεκτρονικά. Συναινούν χωρίς περίσκεψη στην εγκατάσταση σαρωτών στα αεροδρόμια που φωτογραφίζουν γυμνό το ανθρώπινο σώμα, απαλλαγμένο από τα ρούχα του. Στην αίθουσα λοιπόν με τις τερματικές οθόνες αναδεύεται μια νέα κατηγορία ηδονόπληκτων και συνάμα εξουσιαστών της «πλήρους εικόνας του σώματος».
Είναι οι ίδιοι που στο όνομα της συλλογικής ασφάλειας θα μπορούσαν χωρίς αιδώ να αναλάβουν και τον έλεγχο του Διαδικτυακού Πρωτοκόλλου. Επομένως να διαχειριστούν την κατάργηση μέσω της αστυνόμευσης των «προσωπικών δεδομένων» κάθε χρήστη. Προφανώς δεν γνώριζαν τον Οrwell και ούτε είχαν την πρόθεση να μάθουν πώς υπηρετούν τον «Μεγάλο Αδελφό» σε οποιοδήποτε, «μικρό» ή «μεγαλύτερο», γεγονός της ζωής τους και της ζωής μας.
Κι εκεί που πας να ηρεμήσεις, αναρωτιέσαι ποιο από τις εκατοντάδες άρθρα ή ποιο από τα δεκάδες βιβλία σου χρωστάει την ύπαρξή του στον «Ειδικό Λογαριασμό Κονδυλίων Ερευνας» του Ιδρύματός σου ή σε ό,τι αρχικά είχε ονομαστεί «Επιτροπή Ερευνών». Γιατί ο απολογισμός μιας εικοσιπενταετίας «έρευνας και προσφοράς» γίνεται με μήτρα συλλογής και παρουσίασης των «δεδομένων» ό,τι διαχειρίστηκε αυτός ο «Ειδικός Λογαριασμός», με προϋπολογισμό μάλιστα «πολλών εκατομμυρίων ευρώ». Και παρά το γεγονός ότι γίνεται μνεία της «βασικής έρευνας», αυτή αντιμετωπίζεται με γνώμονα την «εφαρμοσμένη». Για τούτο προβάλλεται το «Κέντρο Ερευνας και Τεχνολογίας», με στόχο τη «διεξαγωγή βασικής και κυρίως εφαρμοσμένης και τεχνολογικού χαρακτήρα έρευνας», καθώς επίσης το «Επιστημονικό και Τεχνολογικό Πάρκο».
Αλλα Πανεπιστήμια «προσπέρασαν» αυτά τα οχήματα ιδιωτικοποίησης του έργου τους. Εκαναν μάλιστα λόγο για την όχι «μικρότερης σημασίας» έρευνα των «κοινωνικών φαινομένων, των θεσμών, της ιστορίας, της λογοτεχνίας» κλπ. Ακόμη και για «αφύπνιση της πολιτικής συνείδησης» ή για την «κατανόηση των κοινωνικών δομών και κατά συνέπεια τη βελτίωση της ζωής των πολιτών».
Χωρίς να μεμψιμοιρώ άστοχα, διαφαίνεται ευκρινώς ότι η «απορροφητικότητα» θα απορροφήσει κάθε ερευνητική ικμάδα, γεγονός που θα φαντάζει σύστοιχο με την υποχρηματοδότησή της (μόνο το 0,5% του ΑΕΠ). Κυρίως όμως το περίγραμμα του Πανεπιστημίου ως εκπαιδευτικού και ερευνητικού θεσμού, ιδιαίτερα ως πεδίου (ανα)παραγωγής της επιστημονικής γνώσης και με συγκεκριμένους όρους ως προς την ανάδειξή της σε «δημόσιο» αγαθό, ολοένα και δεν εμφανίζεται αυτονόητο.
Ειδικότερα, ως συνεπακόλουθο αυτής της «ιδιωτικοποίησης» του ΔΕΠ υπήρξε η περιστολή του οικονομικού βάθρου των ανθρωπιστικών-κοινωνικών επιστημών. Ισως μια πράξη διαφοροποίησης σε αυτήν την αναγωγή μας σε managers ανεύρεσης και διαχείρισης «ερευνητικών» προγραμμάτων να είναι η αποστολή όλων των δημοσιευμάτων μας στον «Ειδικό Λογαριασμό Κονδυλίων Ερευνας». Εκεί θα βρουν «evaluators» για να τα κοστολογήσουν. Ισως έτσι θα δικαιωθεί ο Βourdieu που ζητούσε να αξιολογείται εκ των υστέρων κάθε «ερευνητικό πρόγραμμα» και έτσι μόνο να χρηματοδοτείται…
Ο κ. Παναγιώτης Νούτσος είναι καθηγητής της Κοινωνικής και Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.
