Πολλές είναι οι αρετές της γλώσσας και οι γλωσσολόγοι, εδώ και πολλά χρόνια, τις μελετούν και τις αναλύουν με μεθόδους που γίνονται όλο και τελειότερες, όλο και ακριβέστερες. Ισως όμως στην προσπάθεια αυτή τούς έχουν ήδη προλάβει οι συγγραφείς, οι οποίοι εφαρμόζουν στην πράξη, κατά κάποιον τρόπο, τις ιδιότητες της γλώσσας, μια και αυτό είναι το μόνο υλικό που διαθέτουν για να γράψουν αυτό που έχουν να πουν. Μία από τις πιο αποτελεσματικές αρετές της γλώσσας είναι ο μαγικός της χαρακτήρας ή, αλλιώς, η ικανότητά της να λύνει, με μόνη τη βοήθεια των λέξεων, τα δύσκολα προβλήματα που έχουν προκύψει στην πραγματικότητα. Ο συγγραφέας που έχει κάνει κατάχρηση αυτής αρετής είναι ο Ιούλιος Βερν. ΣτηΜυστηριώδη Νήσο, μυθιστόρημα γνωστό σχεδόν σε όλους υποθέτω, η γλώσσα έχει αναλάβει την αυτόματη επίλυση των προβλημάτων: μειώνει, σε μια αποστροφή του λόγου, τον χρόνο που απαιτείται για την εκτέλεση μιας εργασίας, εξατμίζει την κούραση, αφανίζει τη δυσκολία. Ενα πέπλο γλωσσικής χάριτος απλώνεται σε όλο το νησί που στρογγυλεύει συνεχώς όλες τις γωνίες και λειαίνει όλες τις αντιξοότητες.

Δεν είναι όμως μόνο οι συγγραφείς που εκμεταλλεύονται τις μαγικές ιδιότητες της γλώσσας. Τελευταία, όλο και περισσότερο, στο παιχνίδι αυτό ασκούνται και οι πολιτικοί. Οσο δυσκολεύει η κατάσταση και στον βαθμό που τα πραγματικά προβλήματα εμφανίζονται όλο και πιο απειλητικά, οι άρχοντες που μας κυβερνούν επιστρατεύουν τις λέξεις και συνδυάζοντάς τες, συνήθως με αξιοσημείωτη κοινοτοπία που μάλλον οφείλεται σε πνευματική οκνηρία, επιδεικνύουν θριαμβευτικά τη σωστή λύση. Τα παραδείγματα δεν λείπουν και είναι σε όλους γνωστά. Είναι απολύτως βέβαιο ότι μπροστά σε μια προφανή παρανομία ενός κρατικού λειτουργού «το μαχαίρι θα φτάσει στο κόκαλο» και, μόλις αυτό λεχθεί, δεν χρειάζεται να γίνει τίποτα περισσότερο, γιατί το μαχαίρι έχει ήδη φτάσει εκεί που πρέπει και το πρόβλημα έχει αντιμετωπιστεί. Το ίδιο συμβαίνει μπροστά σε μια σκοτεινή υπόθεση, στην οποία ενέχεται, κατά κάποιον τρόπο, η λειτουργία της κρατικής μηχανής. Στην προκειμένη περίπτωση, αρκεί να πει κανείς ότι στην υπόθεση «θα χυθεί άπλετο φως», ώστε το εν λόγω φως, εκτυφλωτικό ως άπλετο, να πλημμυρίσει τα πάντα και να τα βυθίσει σε βαθύ σκοτάδι.

Αν οι δύο προηγούμενες εκφράσεις χρησιμοποιούνται συνήθως ως γενικές λύσεις σε προβλήματα λίγο-πολύ καθολικής εμβέλειας, υπάρχουν ωστόσο άλλα, πιο συγκεκριμένα, που απαιτούν λύσεις επιμερισμένες και απτές. Οπως είναι τα προβλήματα της ζωής- και του θανάτου- που συνδέονται αμέσως με τη λειτουργία της δημόσιας υγείας. Γιατροί και νοσηλευτές, αυτοί δηλαδή που αντιμετωπίζουν κάθε μέρα τον φόβο και την απόγνωση στα μάτια των αρρώστων, διαμαρτύρονται συνεχώς για την κατάσταση ασυδοσίας και εγκατάλειψης που κυριαρχεί στα δημόσια νοσοκομεία. Στην πραγματικότητα όμως έχουν άδικο, γιατί δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα, όπως το βεβαιώνει ο αρμόδιος υπουργός. Σαν ταχυδακτυλουργός βουτάει τα δυο του χέρια στον θησαυρό της γλώσσας και εμφανίζει τη λύση παίζοντας τις λέξεις στα δάχτυλά του: όλα τα υλικά, σε άριστη ποιότητα, βρίσκονται σε υπερεπάρκεια στα δημόσια νοσοκομεία, οι προμηθευτές έχουν ήδη πληρωθεί και το μόνο που απομένει στον κ. Αβραμόπουλο είναι να επιστρέψει, ευτυχής και χαμογελαστός, στη βιτρίνα των ετοίμων ενδυμάτων, την οποία εγκατέλειψε για τις ανάγκες της τηλεοπτικής του εμφάνισης.

Το ίδιο απειλητικά και επικίνδυνα είναι τα μαντάτα, γνωστά σε όλους, από την περιοχή της δημόσιας ασφάλειας. Στους θορύβους που απλώνονται καθημερινά και μαρτυρούν ότι η πόλη είναι ζωντανή, έχουν προστεθεί, καιρό τώρα, οι πυροβολισμοί, που τελευταία όλο και πυκνώνουν. Στην αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος έχει επιστρατευθεί ένας υπουργός, του οποίου ίσως δεν έχουμε εκτιμήσει όλες τις αρετές, με πρώτη αυτήν που συνδυάζει τη διάσταση του πολιτικού με τη διάσταση του καλλιτέχνη. Ο λόγος για τον κ. Προκόπη Παυλόπουλο. Ως γνήσιος καλλιτέχνης προσαρμόζει το ύφος των δηλώσεών του στη σοβαρότητα της κατάστασης που έχει να αντιμετωπίσει. Στα δραματικά περιστατικά το ύφος του είναι τραγικό και μόλις που συγκρατεί τα δάκρυά του, όπως οφείλει να το πράξει ένας ψύχραιμος πολιτικός. Αλλοτε πάλι διανθίζει τα λόγια του με έναν ή δύο στίχους ενός μεγάλου ποιητή, σε μια προσπάθεια να απαλύνει τον πόνο των θυμάτων και των ακροατών του. Τέλος, δεν διστάζει να προβεί ο ίδιος στη δημιουργία τολμηρών εικόνων, οι οποίες σίγουρα θα αφήσουν ανεξίτηλα τα ίχνη τους στο σώμα της γλώσσας, όπως για παράδειγμα όταν δήλωσε με αφορμή τα τροχαία δυστυχήματα: το μόνο ποτάμι που πρέπει να στερέψει είναι το ποτάμι του αίματος στην άσφαλτο!

ΣτηΜυστηριώδη Νήσοο Ιούλιος Βερν οδήγησε τους ήρωές του, ύστερα από πολλές και συναρπαστικές περιπέτειες, στη σωτηρία. Μπορούμε άραγε να ελπίζουμε στην ίδια μοίρα, αν αναλογιστούμε τους καλλιτέχνες υπουργούς που κυβερνούν τη Μυστηριώδη Χώρα, στην οποία όλο και περισσότερο θυμίζουμε ναυαγούς;

Ο κ. Γεράσιμος Βώκος είναι καθηγητής Φιλοσοφίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.