Στον πρόναο του ναού του Απόλλωνος στους Δελφούς υπήρχε χαραγμένο το σοφό παράγγελμα «Γνώθι σαυτόν». Οπως όλα τα μεστά νοήματος αρχαιοελληνικά ρητά, είναι και αυτό πολύ βαθύτερο από όσο φαίνεται εκ πρώτης όψεως. Η νοηματική πυκνότητά του ενισχύεται επιπλέον από την ανάγκη να γίνεται κατανοητό σε συνδυασμό με το άλλο παράγγελμα που δινόταν στους προσερχομένους: «Μηδέν άγαν».

Πόσο άραγε έχουν απασχολήσει οι ιδέες αυτές τους σημερινούς πολιτικούς (εάν υποθέσουμε ότι τους αφήνει κάποιον χρόνο η μελέτη των δημοσκοπήσεων); Ειδικότερα, έχουν άραγε ποτέ σκεφθεί μήπως οι προειδοποιήσεις που βλέπουμε στις συσκευασίες τροφίμων στα ράφια των σουπερμάρκετ- «ημερομηνία λήξεως τάδε» ή «ανάλωση κατά προτίμηση πριν από τη δείνα ημερομηνία» – θα μπορούσαν να ισχύουν και για τους ίδιους; Διερωτώμαι, επειδή και ο πατέρας μου υπήρξε ένας άνθρωπος αφοσιωμένος στο δημόσιο καλό και στην πατρίδα του, ο οποίος όμως, ακόμη και σε προχωρημένη ηλικία, τυφλός και ολοένα πιο αδύναμος, δεν σταμάτησε να προσδοκά κάποιας μορφής πολιτική επάνοδο. Τούτη όμως ποτέ δεν ήλθε. Τολμώ δε να υποθέσω πως η αιτία δεν ήταν το γεγονός ότι, όπως όλοι οι άνθρωποι, έκανε κάποια λάθη, τα οποία πλήρωσε ακριβά ο ίδιος (όχι όμως η πατρίδα του), αλλά ότι είχε πια φτάσει η «ημερομηνία λήξεως» της πολιτικής του δράσης. Δύσκολα θα πίστευε κανείς πως δεν ισχύει το ίδιο και για άλλους πολιτικούς, οι οποίοι όμως αδυνατούν να διαβλέψουν την πορεία των γεγονότων. ▅ Εμμονή με την εξουσία
Η ύβρις της κ. Θάτσερ, στη δύση του πολιτικού της βίου, επέφερε- όπως πάντοτε επιφέρει, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο- την νέμεσιν. Η εξουσία όμως που είχε ασκήσει η βρετανίδα πρωθυπουργός επί δέκα και πλέον χρόνια την είχε κάνει να παραβλέπει το γεγονός ότι θα ερχόταν μια μέρα που και η ίδια θα απομακρυνόταν (από το πολιτικό ράφι)· πράγμα το οποίο και συνέβη. Αυτή μάλιστα η ατιμωτική πτώση μάς έδωσε και τη μοναδική φωτογραφία της Σιδηράς Κυρίας να… κλαίει!

Είναι άραγε πιθανόν ο ελληνικός πολιτικός κόσμος, όλων των αποχρώσεων, να διέρχεται την ίδια ψυχολογική φάση, ανήμπορος να συνειδητοποιήσει ότι με τον έναν ή τον άλλον τρόπο έχει κλείσει σχεδόν τριάντα χρόνια στην εξουσία και ότι για αρκετά μέλη του πλησιάζει ομοίως η στιγμή που θα απομακρυνθούν από το ράφι, έτσι όπως στις εκκλησίες σβήνουν τα τελειωμένα κεριά και τα πετούν;

Είναι αδιάσειστη η λογική βάση αυτού του ισχυρισμού. Και η ιστορία το επιβεβαιώνει. Εν τούτοις, ο παλιός πολιτικός κόσμος ποτέ δεν παραχωρεί αμαχητί τη θέση του στον νέο. Το πρόβλημα είναι ότι η δίψα του να μείνει στο προσκήνιο πληρώνεται από τον λαό. Και αν καθυστερήσει υπερβολικά η αλλαγή φρουράς, τα άξια ακόμη μέλη του παλιού κόσμου μπορεί και αυτά να παρασυρθούν από τον επερχόμενο χείμαρρο και η εξέλιξη να δώσει τη θέση της στην εξέγερση.

Βλέπω καθημερινά αυτή την εικόνα να μεγαλώνει μπροστά μου στη δεύτερη πατρίδα μου· και διαβάζω ότι το ίδιο μπορεί να ισχύει και για την πρώτη πατρίδα μου. Η άβυσσος που απλώνεται μπροστά από τους δύο πολιτικούς κόσμους- τον βόρειο και τον νότιο- οφείλεται στο γεγονός ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν είναι νέα. Και η έκτασή τους δεν έχει προηγούμενο. Τα προβλήματα αυτά θα προκαλέσουν πρωτοφανή οικονομική αστάθεια, ανεργία, φτώχεια, κοινωνικό αναβρασμό, αν όχι και ανατροπές. Το μόνο που παραμένει απρόβλεπτο είναι το πότε- ή, όπως θα έλεγαν οι σύγχρονοι πολιτικοί που θέλουν να… λατινίζουν, dies certus an incertus quando. Ο ελληνικός ήλιος όμως μουδιάζει τις αισθήσεις. Η μεσογειακή joie de vivre δεν είναι δυνατόν να χαλιναγωγηθεί από εγκεφαλικές εκτιμήσεις. Τα ατομικά συμφέροντα των χιλιάδων ανθρώπων οι οποίοι βιοπορίζονται χάρις στη γενναιοδωρία των πολιτικών αφεντικών τους- των γνωστών για την ακόρεστη ανάγκη τους για αδρά αμειβόμενους συμβούλους- ξέρουν πώς να παραμερίζουν τις λογικές αναλύσεις προκειμένου να «απομυζούν» τη ζωή όσο τα πράγματα πηγαίνουν καλά. Ας φάμε και ας πιούμε, λένε, και αύριο θα βρούμε κάποιους άλλους να ξεγελάσουμε και να εκμεταλλευτούμε. Η ιστορία διδάσκει (όποιον επιθυμεί να τη μελετήσει) ότι σε περιόδους επερχόμενης παρακμής οι λίγοι αισχροκερδούν εις βάρος των πολλών. Και τα όσα έχουν συμβεί στην Αγγλία μετά την τεράστια τραπεζική κρίση του τελευταίου έτους δείχνουν ακριβώς ότι πολλοί από εκείνους που την προκάλεσαν έρχονται τώρα να συμβουλεύσουν την κυβέρνηση για το πώς θα διαχειριστεί το χάος.

Οσοι είναι αρκετά έξυπνοι, ώστε να διακρίνουν το γενικό κλίμα δυσαρέσκειας, να συναισθανθούν την αποστροφή για τη διάχυτη οσμή διαφθοράς και να καταλάβουν ότι η επίκληση λατινικών φράσεων του τύπου mea culpa και tabula rasa συγκαλύπτει μια προσπάθεια διαγραφής ή και αποκήρυξης όλων όσα οι ίδιοι έκαναν, ωθούνται κατόπιν να προσανατολιστούν στη γενική αναζήτηση του «νέου»· διότι το «νέο», στην προκειμένη περίπτωση, είναι η τελευταία ευκαιρία επιβίωσης.

Δυστυχώς, αυτό το «νέο» είναι απλώς το «παλιό», αναβαπτισμένο «νέο». Είμαι της γνώμης ότι στο συγκεκριμένο σημείο έγκειται το σφάλμα της συλλογιστικής που πηγάζει από την απόγνωση. Πράγματι, το ξαναζεσταμένο φαγητό παραμένει το ίδιο, παλιό φαγητό και, τις πιο πολλές φορές, είναι και πιο άνοστο. ▅ Συνεργασίες «made in Greece»
Οι σημερινές συζητήσεις περί κυβερνήσεων συνεργασίας αποτελούν απλώς έξυπνες προσπάθειες να σερβιριστούν ξαναζεσταμένα φαγητά. Για ποιον λόγο όμως ο Χ, που ήταν μέλος μιας, υποθετικά, «αποτυχημένης» κυβέρνησης, θα γίνει «καλός» εάν συμμετάσχει σε μια κυβέρνηση της οποίας είναι μέλος και ο, υποθετικά, εξίσου «αποτυχημένος» Ψ; Το νιτρικό οξύ και η γλυκερίνη, μολονότι, ξεχωριστά, είναι χρήσιμες (και σταθερές) χημικές ουσίες, σε συνδυασμό γίνονται η επικίνδυνη εκρηκτική ύλη νιτρογλυκερίνη. Χρειαζόμαστε όμως κάτι τέτοιο στη σημερινή πολιτική; Οπωσδήποτε, τα μείγματα αυτά προωθούνται από τους «πολιτικούς σεφ» τους με έξυπνους τρόπους. Ενας τρόπος είναι η παραδειγματική αναφορά σε συνεργατικές κυβερνήσεις άλλων χωρών, όπως της Γερμανίας. Προσωπικά, δυσκολεύομαι να παραλληλίσω τη σχετικά επιπόλαιη μεσογειακή σκέψη με τον ελεγχόμενο και προμελετημένο τρόπο δράσης των Γερμανών. Επίσης, δεν μπορώ καν να διανοηθώ να γίνεται στην Ελλάδα μια ταυτόχρονη τηλεοπτική εμφάνιση δεξιών και σοσιαλιστών, ανάλογη εκείνης που έγινε πριν από μερικές εβδομάδες στη Γερμανία, όταν ανακοινώθηκε το νέο χρηματοοικονομικό πακέτο, αφήνοντας κατά μέρος βαθιά ριζωμένες ιδεολογικές πεποιθήσεις.

Κατά την άποψή μου, οι πολιτικές συνεργασίες στην Ελλάδα έχουν μια δική τους, χαρακτηριστική χροιά. Είναι, εν ολίγοις, «made in Greece». Θεωρώ, και μπορεί φυσικά να σφάλλω, ότι η προαναφερθείσα στάση υποδηλώνει μια προσωρινή, καιροσκοπική συμβίωση, η οποία κρατά όσον καιρό απαιτείται προκειμένου ο ικανότερος από τους δύο «συμβιούντες» να αποκτήσει το πλεονέκτημα που του (ή της) χρειάζεται. Κατόπιν, όταν επιτευχθεί αυτός ο στόχος, η σύμπραξη τερματίζεται και οι εκλογείς καλούνται να επιλέξουν μεταξύ Χ και Ψ, που αμφότεροι είναι μεν γνώριμοι στο κοινό επί δεκαετίες, αλλά έχουν πλέον πάρει το χρίσμα του «νέου», μια και έχουν εμβαπτιστεί στην Κολυμβήθρα του «συνεργατικού» Σιλωάμ. Κατ΄ αυτόν τον τρόπο, το ανασυσκευασμένο προϊόν αποκτά καινούργια «ημερομηνία λήξεως».

Ετσι λειτουργούσαν οι τριαρχίες στη Ρώμη. Καθώς μάλιστα πιστεύω πως η Ελλάδα πλησιάζει περισσότερο στη Ρώμη παρά στη Γερμανία, περιμένω με ανυπομονησία να δω ποιος θα είναι ο επόμενος Μάρκος Αντώνιος και ποιος ο επόμενος Οκτάβιος Αύγουστος. Εως τότε, όμως, ας ζεστάνω καλού- κακού το δείπνο μου, προτού «αλλοιωθούν» εντελώς τα συστατικά του! Διότι, primum enim edere, deinde philosophari (και ας αφήσουμε τους λατινιστές της πολιτικής να μεταφράσουν μόνοι τη φράση αυτήν).

Ο κ. Βασίλης Μαρκεζίνης φέρει τον τίτλο του σερ και είναι τακτικό μέλος της Βρετανικής Ακαδημίας, αντεπιστέλλον μέλος των Ακαδημιών Αθηνών, Γαλλίας, Ρώμης, Βελγίου, Ολλανδίας και νομικός σύμβουλος (επί τιμή) της βασίλισσας της Αγγλίας.