Μερικοί ιστορικοί υποστηρίζουν ότι τα κράτη ακμάζουν και οι πολίτες τους ευδοκιμούν όταν έχουν δημοκρατικό πολίτευμα και ενάρετους πολιτικούς άνδρες. Αν ισχύει και η αρνητική διατύπωση αυτής της πρότασης, ότι δηλαδή αν το πολίτευμα δεν είναι δημοκρατικό και οι πολιτικοί άνδρες δεν είναι ενάρετοι, τα κράτη παρακμάζουν και οι πολίτες τους δυστυχούν, τότε γνωρίζουμε πού οφείλεται η παρακμή της χώρας μας. Πολλοί πιστεύουν ότι στην Ελλάδα έχουμε δημοκρατικό πολίτευμα. Πλανώνται οικτρά. Στην Ελλάδα δεν έχουμε πολίτευμα, ούτε δημοκρατικό ούτε άλλο. Εχουμε μια κατάσταση που μπορεί να χαρακτηρισθεί ως βάρβαρη χαοτική αυθαιρεσία, όπου οι παράνομοι παραμένουν ατιμώρητοι, οι κατεργάρηδες ευημερούν, οι νομοταγείς πολίτες υποφέρουν, το κράτος είναι ανύπαρκτο και οι νόμοι, καλοί ή κακοί, βρίσκονται μόνο στην εφημερίδα της κυβερνήσεως. Ισως υπερβάλλω λίγο, αλλά νομίζω ότι είναι αναγκαίο να τονισθεί ότι η δημοκρατία δεν είναι κείμενο, αλλά είναι λειτουργία της πραγματικής κοινωνίας κατά συγκεκριμένο τρόπο.
Επίσης, είναι ολοφάνερο ότι δεν έχουμε ενάρετους πολιτικούς άνδρες. Δεν υποστηρίζω, βέβαια, ότι όλοι οι πολιτικοί είναι φαύλοι. Εχουμε, ασφαλώς, σημαντικούς και καλούς πολιτικούς. Ομως υπερτερούν, σε αριθμό και σε δύναμη, οι πολιτικάντηδες, οι πονηρούληδες, οι κομπιναδόροι, οι ψεύτες, οι λαϊκιστές, οι υποκριτές κ.λπ. Οι αξιόλογοι πολιτικοί παραμερίζονται και τιμωρούνται και από τους συναδέλφους τους πολιτικούς και από τους ψηφοφόρους (βλέπε π.χ. Μαριέττα Γιαννάκου, Νίκο Χριστοδουλάκη και Γιώργο Αλογοσκούφη). Μας λείπουν οι πολιτικοί άνδρες, με την έννοια που δίνουν οι Αγγλοι στον όρο statesman, δηλαδή του πολιτικού που ηγείται και ασκεί πολιτική με σοφία, αρετή και χωρίς προσωπικά και κομματικά συμφέροντα. Εχουμε πολλούς πολιτικούς καραγκιόζηδες αλλά όχι πολιτικούς άνδρες.
Το χειρότερο στοιχείο της παρακμής στην οποία είναι βυθισμένη η χώρα μας είναι ότι ο λαός γενικά και οι διάφορες ομάδες συμφερόντων ανέχονται αυτή την κατάσταση. Οι πολίτες αντί να αντιδρούν αρνούμενοι αυτή την κατάσταση, προσπαθούν να κερδίσουν απ΄ αυτήν, ο καθένας με τον δικό του τρόπο. Ομως, τελικά, είμαστε όλοι χαμένοι. Εχουμε παγιδευτεί σε έναν φαύλο κύκλο όπου οι πολιτικοί λαϊκίζουν και οι πολίτες πολιτικαντίζουν. Από την οικονομική θεωρία είναι γνωστό ότι για να σπάσει ένας φαύλος κύκλος χρειάζεται η παρέμβαση κάποιου εξωγενούς παράγοντα. Για παράδειγμα, στον φαύλο κύκλο «κάποιος είναι φτωχός επειδή είναι αγράμματος και είναι αγράμματος επειδή είναι φτωχός» παρεμβαίνει το κράτος και παρέχει δωρεάν εκπαίδευση. Στην περίπτωση που συζητούμε το κράτος είναι κομμάτι του φαύλου κύκλου και συνεπώς δεν μπορεί να δράσει εξωγενώς.
Το κρίσιμο ερώτημα για τη χώρα μας στην παρούσα συγκυρία είναι αν υπάρχει κάτι που θα μπορούσε να δράσει ως αποτελεσματικός εξυγιαντικός παράγοντας. Μια δυνατότητα είναι η Ευρωπαϊκή Ενωση με τους κανόνες που επιβάλλει στα κράτη-μέλη. Ομως η επίδραση της ΕΕ είναι μάλλον πολύ μικρή. Μια άλλη δυνατότητα είναι η δημιουργία ενός νέου πολιτικού φορέα από τις υγιείς, παλιές και νέες, πολιτικές δυνάμεις του τόπου. Αυτό το ενδεχόμενο μπορεί να μην είναι άμεσο, αλλά είναι πιθανόν. Φυσικά, υπάρχουν και άλλα ενδεχόμενα, αλλά είναι αδύνατον να προβλεφθούν.
Ο κ. Θεόδωρος Π. Λιανός είναι καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
