Tο 2008 ήταν μια εξαιρετικά ταραγμένη χρονιά για τις ισοτιμίες. Το αμερικανικό δολάριο εκτινάχτηκε, το ιαπωνικό γεν μπήκε σε τροχιά, το ευρώ έπεσε στη γη και η στερλίνα κατέρρευσε, δημιουργώντας έναν τεράστιο κρατήρα. Τα νομίσματα των αναδυόμενων αγορών σφυροκοπήθηκαν, καθώς και τα λεγόμενα νομίσματα προϊόντων (commodity currencies), όπως το καναδικό, το αυστραλιανό και το νεοζηλανδικό δολάριο και το νοτιοαφρικανικό ραντ. Πράγματι, τα νομίσματα των χωρών που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις εξαγωγές διαπραγματεύσιμων εμπορευμάτων υπέφεραν.
Τι θα φέρει λοιπόν ο καινούργιος χρόνος στις ισοτιμίες των νομισμάτων;
Ενώ η μοναδική ασφαλής πρόβλεψη είναι η συνεχιζόμενη αστάθεια, βρισκόμαστε στην ασυνήθιστη συγκυρία στην οποία οι βραχυπρόθεσμες και οι μακροπρόθεσμες τάσεις μοιάζουν να είναι πολύ διαφορετικές. Σε βραχυπρόθεσμη βάση το γεν και το δολάριο εξακολουθούν να επωφελούνται από την τάση των πανικόβλητων επενδυτών να καταφεύγουν σε ένα ασφαλές νόμισμα για να κρυφτούν. Το γεν και το δολάριο επίσης ενισχύονται καθώς οι κεντρικές τράπεζες συνεχίζουν να ρίχνουν τα επιτόκια προς το μηδέν, ένα έδαφος που το γνωρίζουν καλά. Κατ΄ αυτόν τον τρόπο, αν και οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ιαπωνία δεν πρόκειται σύντομα να ανεβάσουν τα επιτόκιά τους, οι χαμηλότερες ξένες ισοτιμίες καθιστούν το δολάριο και το γεν σχετικά πιο ελκυστικά. Οι τιμές των εμπορευμάτων θα συνεχίσουν να είναι ευμετάβλητες, παρασύροντας προς τα κάτω τα νομίσματα των χωρών που εξαρτώνται από τις εξαγωγές και ενισχύοντας ειδικά το γεν, καθώς η φτωχή σε πρώτες ύλες Ιαπωνία εξαρτάται από τις εισαγωγές εμπορευμάτων. Υπό ομαλές συνθήκες, οι βραχυπρόθεσμες και οι μακροπρόθεσμες τάσεις στις ισοτιμίες δείχνουν προς την ίδια κατεύθυνση. Πράγματι, από ενδελεχή έρευνα προκύπτει ότι για τα μεγαλύτερα ξένα νομίσματα η καλύτερη πρόβλεψη για την ισοτιμία της ερχόμενης εβδομάδας, την ισοτιμία του ερχόμενου μήνα ή ακόμη και την ισοτιμία του επόμενου χρόνου είναι απλούστατα η σημερινή ισοτιμία. Οι καιροί δεν είναι όμως φυσιολογικοί. Η συνεχιζόμενη οικονομική κρίση ασκεί σταθερά ανοδικές πιέσεις στο δολάριο επειδή διατηρεί το καθεστώς του ασφαλούς καταφυγίου. Οι τιμές των βασικών εμπορευμάτων κατακρημνίζονται σε νέα βάθη.
Ωστόσο η οικονομική κρίση θα τελειώσει κάποια στιγμή, όπως επίσης και η παγκόσμια ύφεση. Καμία από τις δύο δεν θα τελειώσει σύντομα, ας το έχετε αυτό υπόψη- ίσως ούτε για τους επόμενους επτά ή οκτώ μήνες, μπορεί και περισσότερο. Οταν όμως επανέλθουν οι φυσιολογικοί ρυθμοί ανάπτυξης, θα εξαφανιστούν οι τελευταίες τάσεις που ενισχύουν το δολάριο και το γεν. Οι διεθνείς επενδυτές θα είναι ίσως ευγνώμονες στις Ηνωμένες Πολιτείες για την επιθετική νομισματική και δημοσιονομική πολιτική τους, που θα επιταχυνθεί με την ανάληψη της ηγεσίας από τον Μπαράκ Ομπάμα στις 20 Ιανουαρίου. Οι επενδυτές θα συνεχίσουν όμως να ανησυχούν για το τι θα συμβεί όταν έρθει ο λογαριασμός. Πολλές αναδυόμενες αγορές θα θελήσουν επίσης να εφαρμόσουν αντίστροφη μακροοικονομική πολιτική, αλλά τους περιορίζουν οι ανησυχίες για τη δημοσιονομική βιωσιμότητα και ο φόβος για έναν ανεξέλεγκτο πληθωρισμό. Η δημοσιονομική πολιτική των ευρωπαϊκών χωρών υπόκειται στους περιορισμούς της Συνθήκης του Μάαστριχτ, ενώ η ευρωπαϊκή νομισματική πολιτική είναι περισσότερο μονομερής ως προς τη σταθερότητα των τιμών.
Είναι αλήθεια ότι η Κίνα με τα απέραντα αποθέματα σε ξένο συνάλλαγμα έχει τα απαιτούμενα χρήματα για να δαπανήσει όσα θέλει σε μέτρα αντίστροφης μακροοικονομικής πολιτικής. Αλλά οι ηγέτες της Κίνας γνωρίζουν ότι το ιδιαίτερα πιεσμένο τραπεζικό τους σύστημα είναι ευάλωτο, καθώς η χώρα τους προωθεί μέτρα απελευθέρωσης της αγοράς, και ότι τα αποθέματα σε ξένο συνάλλαγμα ενδέχεται να χρειαστούν για επανακεφαλαιοποίηση. Τοιουτοτρόπως,
καμία άλλη χώρα δεν θα δείξει τόσο επεκτατικές τάσεις όσο οι Ηνωμένες Πολιτείες.
Για την ώρα οι διεθνείς επενδυτές δεν μπορούν να πάρουν αρκετά ομόλογα του αμερικανικού δημοσίου, όπως φαίνεται από τα επιτόκια των βραχυπρόθεσμων αμερικανικών τίτλων που καταρρέουν. Ενα μεγάλο τμήμα αυτής της ζήτησης οφείλεται στον φόβο από την κρίση. Καθώς οι αγορές ομαλοποιούνται οι επενδυτές θα κοιτάξουν γύρω τους και θα συνειδητοποιήσουν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν αυξήσει υπέρμετρα το χρέος τους στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν την κρίση, πιθανότατα κατά αρκετά τρισεκατομμύρια δολάρια. Την ίδια στιγμή οι σημερινές πτωτικές τιμές (ή «αποπληθωρισμός») θα πάρουν τη μορφή πληθωρισμού, καθώς η νομισματική χαλάρωση επηρεάζει τη σταθερότητα των τιμών.
Ομολογουμένως κάποιες από τις κινήσεις των μεγάλων νομισμάτων τον περασμένο χρόνο μπορούν να θεωρηθούν εξομαλυντικές. Επί τη βάσει της αγοραστικής δύναμης (ένας χοντρικός υπολογισμός για το τι μπορούν να αγοράσουν διάφορα νομίσματα από πραγματικά αγαθά) το ευρώ ήταν υπέρμετρα υπερτιμημένο στην ισοτιμία του 1,60 δολαρίου, την ώρα που το γεν ήταν βαθύτατα υποτιμημένο με την ισοτιμία των 120 προς 1 δολάριο. Τα νομίσματα των χωρών που εξαρτώνται από τις εξαγωγές εμπορικών προϊόντων έπρεπε να πέσουν από τα δυσθεώρητα ύψη που είχαν ανέβει. Οι νομισματικές ευθυγραμμίσεις της περασμένης χρονιάς έφεραν σε καλύτερη ισορροπία τα επίπεδα των εγχώριων τιμών και τις ισοτιμίες. Αλλά οι ισοτιμίες των χωρών με τις αναδυόμενες αγορές και ακόμη περισσότερο οι ισοτιμίες των νομισμάτων που βασίζονται σε προϊόντα έχουν ξεπεράσει τα όρια.
Μακροπρόθεσμα η παγκοσμιοποίηση και η οικονομική σύγκλιση θα επανακάμψουν και τα νομίσματα των αναδυόμενων αγορών και των νομισμάτων που βασίζονται σε προϊόντα θα πρέπει να ενισχυθούν. Την ίδια ώρα η προοπτική ενός μεγαλύτερου πληθωρισμού στις Ηνωμένες Πολιτείες και της γιγάντωσης του αμερικανικού δημόσιου χρέους θα επηρεάσει το δολάριο, όπως συμβαίνει με το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου που εξακολουθεί να είναι ανησυχητικό. Οσον αφορά το γεν, και αυτό θα υποφέρει από τη συνεχιζόμενη άνοδο του δημόσιου χρέους της Ιαπωνίας, που είναι από τα υψηλότερα στον κόσμο. Η συνεχιζόμενη αδυναμία της ιαπωνικής οικονομίας θα πλήξει τελικά το γεν. Αν η σημερινή συγκυρία των νομισματικών ισοτιμιών εκφράζεται με κάποιες υπερβολικές αποτιμήσεις του δολαρίου και του γεν, ειδικά απέναντι σε νομίσματα αναδυόμενων αγορών, πότε άραγε θα σταματήσει; Αυτό εξαρτάται από το πότε θα μετριαστεί η οικονομική κρίση. Πότε θα γίνει αυτό είναι δύσκολο να το προβλέψουμε. Πού θα πάει όμως; Κάποια στιγμή θα γίνει. Και μετά δείτε το δολάριο και το γεν να επανέρχονται.
* Ο κ. Κenneth Rogoff είναι καθηγητής Οικονομικών και Δημόσιας Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και έχει διατελέσει chief economist στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.
